Φίλιππος Φιλίππου.
Πόσο καλά γνωρίζουν οι έλληνες αναγνώστες την αραβική ποίηση; Ή καλύτερα πόσο γνωρίζουν την αραβική λογοτεχνία; Αν εξαιρέσουμε τα βιβλία του αιγύπτιου νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ, τα οποία έχουν εκδοθεί στην ελληνική γλώσσα, σε μετάφραση της Πέρσας Κουμούτση, ή εκείνα του επίσης Αιγύπτιου Αλάα Αλ Ασουάνι, όπως Το μέγαρο Γιακουμπιάν, ή του εκ Συρίας Άδωνι (Αλί Αχμάντ Σαίντ Εσμπέρ) που μίλησε πρόσφατα στη Στέγη Γραμμάτων του Ιδρύματος Ωνάση με τον Γιώργο Αρχιμανδρίτη, οι Έλληνες δεν έχουν εξοικειωθεί με τη συγκεκριμένη λογοτεχνία για άγνωστους λόγους. Ίσως να είναι οι πολιτιστικές και θρησκευτικές ανομοιότητες των Ελλήνων και των Αράβων, κι αυτό, παρά την εγγύτητα της Ελλάδας με τις αραβικές χώρες, όπου κάποτε έσφυζαν από ζωή οι ελληνικές παροικίες. Τώρα, η χαλκέντερη Πέρσα Κουμούτση, συγγραφέας και μεταφράστρια από τα αραβικά και τα αγγλικά, με σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του Αιγυπτιακού Πανεπιστημίου του Καΐρου, παρουσιάζει στο ελληνικό κοινό ένα φιλόδοξο έργο, μια ανθολογία της σύγχρονης αραβικής ποίησης,
Στον πρόλογό της που αποτελεί στην ουσία ένα σύντομο οδοιπορικό στη σύγχρονη αραβική ποίηση, θέτει μερικά ερωτήματα: Τι διαφοροποιεί την Αραβική ποίηση από την ποίηση των Δυτικών; Πόσο έχει εξελιχθεί τον τελευταίο καιρό; Έχει άραγε απεκδυθεί την εξωτική ένδυση του παρελθόντος και σε ποιο βαθμό; Η κατ’ ευφημισμόν «Αραβική Άνοιξη» έχει συντείνει στη μετεξέλιξη της Αραβικής ποίησης; Βασισμένη στα πολλά χρόνια ενασχόλησής της με την αραβική λογοτεχνία, η Πέρσα Κουμούτση είναι σε θέση να δώσει έγκυρες απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα. Όπως τονίζει, έχει την εντύπωση πως η δραστική εξέλιξή της προκλήθηκε κυρίως μέσα από τις ραγδαίες κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές που έγιναν στις δεκαετίες του ’50 και του ’60, όταν τα αραβικά κράτη αυτονομήθηκαν, αποτινάσσοντας για πάντα το στίγμα της αποικιοκρατίας. Επιπλέον, το παλαιστινιακό ζήτημα και αργότερα ο πόλεμος στο Ιράκ, καθώς και η χειραφέτηση της γυναίκας και η μετανάστευση μιας μερίδας νέων στην Ευρώπη, επιτάχυναν τη δημιουργία μιας νέας γενιάς ποιητών, ανδρών και γυναικών.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι άνθρωποι στον αραβικό κόσμο, όπως και παντού, η φτώχειά, η ανεργία, η αναξιοκρατία, η εκμετάλλευση, η γραφειοκρατία, η διαφθορά, έχουν αλλάξει τη θεματολογία της αραβικής ποίησης που μέχρι πρότινος περιοριζόταν σε μεγάλο βαθμό στα ερωτικά και στα ρομαντικά θέματα. Ειδικά, τα γεγονότα της τελευταίας δεκαετίας που προκλήθηκαν από τις εξεγέρσεις των αγανακτισμένων πολιτών σε ορισμένες αραβικές χώρες έφεραν τους δημιουργούς αντιμέτωπους με τα παλιά και παρωχημένα ήθη. Η ποίηση, μας λέει η Πέρσα Κουμούτση, γίνεται τώρα ορμητική, ρεαλιστική, αλληγορική, συμβολική. Επιπροσθέτως, η μαγεία της Ανατολής αργοσβήνει και αντικαθίσταται από τον υπαρξιακό προβληματισμό, τον πολιτικό στοχασμό, την πολιτική σκέψη, ενώ τα ερωτικά θέματα αποκτούν τον αισθησιασμό που τους έλειπε.
Στην παρούσα συλλογή ανθολογούνται κυρίως ποιητές από την Αίγυπτο (13), την Αλγερία (2), το Ιράκ (2), το Λίβανο (2, το Μαρόκο (1), την Παλαιστίνη (4), τη Σαουδική Αραβία (1), τη Συρία (4), το Σουδάν (1), την Τυνησία (3).
Ας δούμε μερικά δείγματα. Πρώτα μερικούς στίχους του Αιγύπτιου Χάλεντ Ραούφ (1974), μεταφραστή ελληνικής λογοτεχνίας, με επιρροές από τον Καβάφη:
Εμένα,
για πατρίδες μη με ρωτάτε
Ταξιδιώτης είμαι
μα Ιθάκη δεν έχω
Ξέρω μονάχα μιαν Αλεξάνδρεια
που κάποτε μου χάρισε το ταξίδι
Και μ’ έδιωξε
Ύστερα,
άνοιξαν πύλες και θάλασσες
κι έφυγα
ΕΜΕΝΑ,
μήτε γι’ αγάπη μήτε για νοσταλγία
Μη μου μιλάτε
Ακολουθεί το ποίημα της Αλγερινής Ανίσα ελ Χαγκάγκ (1956), μυθιστοριογράφου και ακτιβίστριας:
Το πρόσωπο που λαχταρά την ηδονή,
δεν είναι μνήμη ούτε όνειρο
είναι ο συνδυασμός των δύο,
που, όμως, τα υπερβαίνει.
Στόχος του,
η παράταση της ηδονής.
της απώτατης στιγμής του πόθου,
ως εκεί που δεν υπάρχει τέλος.
Η παράθεση στίχων συνεχίζεται με το ποίημα του Σύριου Γιοχάνα Αντνάν Καραζόλι (1961), ο οποίος ζει στη Θεσσαλονίκη:
Τέλος,
φτάνει πια,
δεν θέλω να ονειρεύομαι άλλο,
Τα βήματά μου σταμάτησαν
μπροστά στις στήλες του ουρανού.
Σηκώνω το βλέμμα ως το ψηλότερο σημείο,
εκείνο που οδηγεί στις πύλες του Θεού
και του φωνάζω:
Αρκετά δε με βασάνισες;
Χόρτασα πια,
με κούρασαν όλα εκείνα τα όνειρα.
Σε ικετεύω
δώσε μου ένα καινούριο,
ένα αλλιώτικο όνειρο
να ’χει άλλα χρώματα.
Η συλλογή ολοκληρώνεται με τα ποιήματα του Αμπού Ναουάς (762-άγνωστο έτος θανάτου), γεννημένου στην Περσία, ο οποίος θεωρείται ο σπουδαιότερος μεταξύ των ποιητών της αραβικής γραμματείας:
Ξημέρωσε,
το φως του ήλιου ανέτειλε
Γι’ αυτό διώξε τις έγνοιες και τη θλίψη σου
ήρεμα, αγόγγυστα και χωρίς ίχνος ενοχής.
Σε βεβαιώνω, δεν είμαι από εκείνους
που εγκαταλείπουν την τέρψη,
δεν μεταμελούμαι ποτέ για τη χαρά
Σε κάθε περίπτωση η παρούσα ανθολογία, εξαιρετική από κάθε άποψη, βοηθά τα μέγιστα τον έλληνα αναγνώστη να γνωρίσει τη σύγχρονη αραβική ποίηση, τη γραμμένη με το αίμα και τα δάκρυα των ποιητών και των ποιητριών του αραβικού κόσμου, και που ασφαλώς δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τη δυτική ποίηση.
info: Ανθολογία Σύγχρονης αραβικής ποίησης, Έρευνα-επιλογή-πρόλογος-επιμέλεια Πέρσα Κουμούτση, Εκδόσεις ΑΩ, 2016, σελ. 134, τιμή 13 ευρώ