Της Χρυσούλας Γούναρη.
Είναι ίσως υπερβολικός ο πιο πάνω τίτλος αλλά αυτό μου ήρθε αυτόματα στο νου όταν εντόπισα τυχαία μία πρόσφατη έκδοση για παιδιά. Το “Οι φίλες μου κι εγώ” (αυτοεκδόσεις CaptainBook.gr, 2013) προβάλλεται ως σημειωματάριο με παιδικές ζωγραφιές το οποίο η δημιουργός του, η δεκάχρονη Αριάδνη Μαλλιάγκα, μαθήτρια της Δ’ Δημοτικού, αφιερώνει στις φίλες της. Η έκδοση, σύμφωνα με την ίδια, περιέχει “όμορφες ζωγραφιές γεμάτες κέφι και φιλία, τις οποίες εμπνεύστηκα από τις φίλες μου. Είναι ασπρόμαυρες για να μπορείτε να τις χρωματίσετε. Στις σελίδες του υπάρχουν επίσης αποφθέγματα για τη φιλία από σημαντικές προσωπικότητες, αλλά και αρκετός χώρος για να σημειώνετε κι εσείς ό,τι σας εμπνέει και σας κάνει χαρούμενους.”
Η ευκολία των αυτοεκδόσεων και ο ολοένα αυξανόμενος αριθμών των αντίστοιχων εταιριών που εκδίδουν και προωθούν τα βιβλία τους online έχει εγείρει στο πρόσφατο παρελθόν σοβαρά ερωτήματα για το εκδοτικό και συγγραφικό μέρος της διαδικασίας που αφορά στους ενήλικες επίδοξους συγγραφείς. Στην περίπτωση των παιδιών, ωστόσο, μια τέτοια κίνηση αναπόφευκτα γεννά επιπλέον ερωτήματα για τον γονεϊκό ρόλο και την ψυχική υπόσταση του παιδιού – η πρώιμη επιβεβλημένη ωριμότητα, η παιδική υπεροψία και ο μικρομεγαλισμός είναι πολύ πιο επικίνδυνα απ’ ό,τι νομίζουμε.
Καταρχάς, γιατί θα πρέπει τούτη η παιδική κατασκευή -που σε πολλά σχολεία αποτελεί βασική άσκηση έκφρασης της δημιουργικότητας και παραγωγής γραπτού λόγου- να μπει στην εμπορική παραγωγή και μάλιστα επί ίσοις όροις με τους ενήλικους επίδοξους συγγραφείς; Για να ενθαρρύνουν οι γονείς την δημιουργικότητα του παιδιού τους και να τους μάθουν να εκτιμούν το βιβλίο από πρώτο χέρι, θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς. Αν θέλουμε να μυήσουμε τα παιδιά στον κόσμο του βιβλίου και ιδιαίτερα να τα ωθήσουμε στην γραφή, μπορούμε να διαβάσουμε το “Μια φορά κι έναν καιρό ήταν το βιβλίο” (Καλειδοσκόπιο, 2013) όπου η εκπαιδευτικός Δέσποινα Μπογδάνη-Σουγιούλ με την βοήθεια του εικονογράφου Πέτρου Μπουλούμπαση δίνουν με ανάλαφρο, συνεκτικό και πολύ κατατοπιστικό τρόπο όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για την διαδρομή του βιβλίου – από την ιστορία της γραφής στους προϊστορικούς χρόνους και την κατασκευή χαρτιού στην αρχαία Αίγυπτο μέχρι την κατασκευή και την προώθηση ενός βιβλίου με τους σημερινούς, σύγχρονους τρόπους.
Η συγγραφέας επιπλέον προτρέπει τους μικρούς αναγνώστες να δημιουργήσουν το δικό τους βιβλίο με έναν πολύ απλό τρόπο που περιγράφει στις τελευταίες σελίδες του “Μια φορά κι έναν καιρό…” – αυτό καλύπτει το πρώτο μέρος του πιο πάνω ισχυρισμού όπου πιστεύω πως εμπίπτει και το σημειωματάριο της μικρής Αριάδνης. Δεδομένου ότι το συγκεκριμένο σημειωματάριο δεν διακρίνεται για μια καινούργια, πρωτοποριακή ή εξόχως διαφορετική ιδέα, δεν βλέπω τον λόγο γιατί να μην παραμείνει αυτό ακριβώς που διατείνεται η -να πω συγγραφέας και εικονογράφος;- του: ένα χειροποίητο σημειωματάριο που θα χαρίσει προσωπικά η ίδια στις φίλες της. Κάτι τέτοιο άλλωστε κάναμε κι εμείς οι μεγαλύτεροι πριν πολλά χρόνια με τα λευκώματα στα οποία γράφαμε την δική μας έμπνευση δίχως κανένα λούστρο πολιτισμού και λογικής και κυρίως, δίχως να κοπιάρουμε αβασάνιστα τα λόγια μεγάλων συγγραφέων. Τα λευκώματα εκείνα περνούσαν από χέρι σε χέρι και ήταν σαν ένα αποδεικτικό φιλίας και συνεννοχής ανάμεσα στα μέλη μιας παρέας που μεγάλωνε ελεύθερα ανάμεσα σε αγόρια και κορίτσια οι οποίες ως αυθεντικοί κολαζίστες, με το ιδιαίτερο ύφος της η καθεμιά μας, χρησιμοποιούσαμε ό,τι υλικό, εικόνα και ζωγραφιά βρίσκαμε για να τα εμπλουτίσουμε – κορδέλες, κλωστές, φωτογραφίες ολόκληρες ή κομμάτια τους, διάφορα αποκόμματα από περιοδικά κι εφημερίδες, κ.ά. Τα αγόρια ήταν βέβαια πιο αφαιρετικά στις εκφράσεις τους αυτό όμως είναι άλλο ζήτημα.
Σαφώς, υπήρχαν και τότε λευκώματα, ημερολόγια και σημειωματάρια του εμπορίου. Σε καμμία περίπτωση ωστόσο δεν είχαν τυπωμένο στο εξώφυλλό τους το όνομα ενός παιδιού και δεν υπήρχε περίπτωση να θεωρηθούν εμπορική κατοχύρωση της καλλιτεχνικής/συγγραφικής/εικαστικής ιδιότητάς του – είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο πλέον πως όλα σχεδόν ανεξαιρέτως τα παιδιά διαθέτουν έναν πλούτο τέτοιου είδους δεξιοτήτων. Είναι επίσης αποδεδειγμένο πως η δημοσιότητα πλήττει καίρια, και όχι πάντοτε φανερά, την ψυχική συγκρότηση του παιδιού – για την προώθηση τού “Οι φίλες μου κι εγώ” έχει ήδη δημοσιευτεί (κι αναδημοσιευτεί στην συνέχεια) συνέντευξη της μικρής Αριάδνης στην διαδικτυακή έκδοση μεγάλης εφημερίδας όπου παραθέτει αποφθεύγματα του Αριστοτέλη, του Όσκαρ Ουάιλντ του Τζιμ Μόρισον και του Μπομπ Μάρλεϋ. Τα λόγια της Έλεν Κέλλερ για την φιλία που μνημονεύει η μικρή είναι τα αγαπημένα της. Τι θα έλεγε, άραγε, η αμερικανίδα συγγραφέας και πολιτική ακτριβίστρια για όλο αυτό;
Στην συζήτηση που ξεκίνησε πριν λίγες ημέρες εδώ στον Αναγνώστη για τα βιβλία που απευθύνονται στα παιδιά, μαζί με τα υπόλοιπα κριτήρια που έχουμε θέσει για να εξετάζουμε τι συνιστά το καλό, ποιοτικό βιβλίο γι’ αυτά, ας προσθέσουμε και τούτο: την προστασία της αγνότητας και του αυθορμητισμού που χαρακτηρίζουν την παιδική ηλικία. Είναι πιστεύω εξίσου σημαντικό με την πνευματική, αναγνωστική και αισθητική καλλιέργεια των παιδιών μιας και πρόκειται για ουσίες που ενισχύουν το έδαφος όπου αναπτύσσονται υγιείς και γειωμένοι, οι υπεύθυνοι ενήλικες του μέλλοντός μας.
Εξαιρετικό άρθρο. Ίσως κάποια παιδιά που μεγαλώνουν ή μεγάλωσαν με την τηλεοπτική Πάτι, να ζήλεψαν το μικρομεγαλισμό της. Οι γονείς τους όμως τι κάνουν; Απλά, μάλλον το υποδαυλίζουν…
Βασίλης Παπαθεοδώρου
Ευχαριστώ για το σχόλιό σας, κε Παπαθεοδώρου! Τα παιδιά όπως θα ξέρετε κι ο ίδιος, διαθέτουν από μόνα τους αρκετή σοβαρότητα – δεν υπάρχει λόγος να τα παραφορτώνουμε. Οι γονείς από την μεριά τους πρέπει καταρχάς να αποδεχτούν πως τα παιδιά δεν μεγαλώνουν από τη μια μέρα στην άλλη ούτε με το έτσι-θέλω τους. Χρειάζεται πολύ ψυχραιμία και υπομονή.