Χρήστος Δανιήλ
Η συλλογή Ανθρω πεινώ είναι η τρίτη ποιητική συλλογή του Μιχαήλ Κ. Παπαδόπουλου. Ο Παπαδόπουλος είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση ποιητή. Γεννημένος στη Λεμεσό της Κύπρου το 1952 παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στα νεοελληνικά γράμματα, ώριμος εκφραστικά και ποιητικά, με τη συλλογή σωΜα το Ποίηση, εκδόσεις νήσος, το 2012, δηλαδή σε ηλικία εξήντα χρονών. Μολονότι το φαινόμενο της όψιμης εμφάνισης νέων και ταυτόχρονα ολοκληρωμένων δημιουργών, δεν είναι εντελώς ασυνήθιστο στην εποχή μας, τούτο εντοπίζεται περισσότερο στο χώρο της πεζογραφίας κι όχι της ποίησης (παράβαλε την περίπτωση του πεζογράφου Γιάννη Ατζακά: 1941, 2007, χρονιές γέννησης και πρώτης εμφάνισης στα γράμματα, αντίστοιχα). Οφείλω βέβαια να διευκρινίσω πως όψιμη χαρακτηρίζεται μόνο η δημόσια εμφάνιση του ποιητή και όχι η ενασχόλησή του με την ποίηση. Στην πρώτη του συλλογή συμπεριλαμβάνονται ποιήματα τα οποία φέρουν ως χρονολογική ένδειξη συγγραφής το 1987, το 1996 κ.ά. Πώς θα μπορούσε άλλωστε να είναι αλλιώς; Ο Παπαδόπουλος είναι από τις πλέον χαρακτηριστικές και ενδιαφέρουσες περιπτώσεις δημιουργών που για χρόνια ασχολούνται με την τέχνη τους σε ένα ιδιωτικό επίπεδο, διαμορφώνουν την εκφραστική και τα μέσα τους με συνεχόμενη τριβή με αυτή, και όταν αποφασίζουν τη δημόσια παρουσίασή τους, συνήθως η επιλογή αυτή συνδέεται με προσωπικές ή επαγγελματικές αλλαγές, παρουσιάζονται ως ολοκληρωμένοι δημιουργοί.
Ο Παπαδόπουλος σπούδασε ψυχολογία στη Γαλλία, εκπόνησε διδακτορική διατριβή για τον λειτουργικό αναλφαβητισμό και τον σχολικό αποκλεισμό, δίδαξε ως επισκέπτης καθηγητής σε Πανεπιστήμια της Γαλλίας και της Κύπρου, και εργάστηκε στην Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας του Υπουργείου Παιδείας της Κύπρου. Πρόκειται για έναν μάχιμο επιστήμονα με συχνές δημόσιες παρεμβάσεις αναφορικά με ζητήματα που άπτονται του επιστημονικού του πεδίου: σχολική αποτυχία, ενδοσχολική βία, νεανική παραβατικότητα κ.ά. Η εμφάνισή του στα γράμματα συνέπεσε περίπου χρονικά με την αφυπηρέτησή του από την εργασία του. Έκτοτε ο Παπαδόπουλος, απελευθερωμένος από επαγγελματικές ή άλλες υποχρεώσεις και δεσμεύσεις υπηρετεί την ποίηση με πάθος και συνέπεια (τρία ποιητικά βιβλία σε διάστημα 4 χρόνων). Εισαγωγικά οφείλω επίσης να σημειώσω πως μολονότι ο Μιχαήλ Κ. Παπαδόπουλος είναι Κύπριος και έχει ως χώρο δράσης του την Κύπρο, η ποίησή του εντάσσεται στον ενιαίο χώρο της νεοελληνικής λογοτεχνίας, όχι λόγω της επιλογής του να εκδίδει σε ελλαδικούς εκδοτικούς οίκους, αλλά γιατί σε αυτό συντείνουν, όπως θα δούμε στη συνέχεια, οι τεχνοτροπικές, θεματικές και γλωσσικές του επιλογές.
Ένα από τα πρώτα ποιήματα της πρώτης του συλλογής επιγράφεται «Ποίηση» και ουσιαστικά αποτελεί τη δημοσιοποίηση της ποιητικής του ταυτότητας, καθώς σε αυτό εντοπίζονται τόσο οι καταβολές του όσο και οι αντιλήψεις του περί ποίησης και ποιητικής:
Ποίηση
Ποίηση είναι
Το ηδονικό παιγνίδι των λέξεων
Που συνευρίσκονται στις ακρογιαλιές του ονείρου
Ποίηση είναι
Η αντίσταση του Λόγου
Στην τάξη της Λογικής
Το πήδημα του Αλόγου
Η εκσφενδόνιση του σπέρματος
Στο σώμα του φεγγαριού
Ποίηση είναι
Η έκρηξη μολότοφ
Στα μούτρα του Ορθολογισμού
Ποίηση είναι
Η εμπειρίκειος στύση των λέξεων
Η συνουσία των Κυκλάδων
Στο κρεβάτι του Ελύτη
Ποίηση είναι
Η νικηφόρος ρομφαία της Επιθυμίας
Και πράγματι στην περίπτωση του Παπαδόπουλου παρατηρούμε την ευτυχή σύμπτωση προγραμματικών επιδιώξεων και ποιητικού αποτελέσματος. Η ποίησή του εγγράφεται στο ευρύτερο πλαίσιο της υπερρεαλιστικής ποίησης καθώς αντιστρατεύεται της Λογικής, επαναστατεί ενάντια στην μονοκρατορία του Ορθολογισμού, ανοίγεται στην απελευθέρωση της Επιθυμίας, στην καταγραφή του Ονείρου και στην νικηφόρα προέλαση του Έρωτα. Για τον Παπαδόπουλο οι λέξεις δεν είναι απλά το μέσο έκφρασης του ποιητικού του λόγου, είναι το υλικό από το οποίο φτιάχνονται τα όνειρα, είναι η ίδια η φύση της ποίησής του. Ένας γλωσσοκεντρικός υπερρεαλισμός που ξαφνιάζει με την καινότροπη, την απρόσμενη, την ανοίκεια χρήση των λέξεων· οι λέξεις ανατέμνονται, με τρόπο που δεν υπακούει σε ετυμολογικούς ή γλωσσολογικούς κανόνες, και επαναλειτουργούν με σημασιολογικά φορτία που ενυπήρχαν σε αυτές, ήταν όμως αθέατα στην κοινή τους χρήση:
Της Ανατολής
Ιδού γιατί αγαπάμε
Την Ανατολή
Επειδή θηλά-ζει
Τα πουλιά και τις
Λ έξεις μας
ή
Η ποίησή μου είναι
Εγκε φαλλική
Οι λέξεις που εκκρίνονται
Ζω γρ αφή ζουν
Συν άψεις
Σε αυτήν όμως την ανοίκεια χρήση των λέξεων εδράζεται και μία επιφύλαξη που διατηρώ αναφορικά με την ποιητική του Παπαδόπουλου. Γνώμη μου είναι πως ορισμένες, ευτυχώς λίγες, φορές γίνεται κατάχρηση αυτής της τεχνικής, και ο στίχος εκπίπτει στο εύκολο λογοπαίγνιο, στο αφελές ευφυολόγημα: Σύκο χόρεψε κουκλί μου ή Ψύλλοι στ’ αυγά μου μπήκανε ή μου σπάσανε το ipad/ δυο παλιό χάκερς ψες αργά
Από τα παραπάνω, και από τον τρόπο που ο Μιχαήλ Κ. Παπαδόπουλου χειρίζεται τη γλώσσα, γίνεται κατανοητό πως η ποίησή του είναι μια ποίηση αμιγώς ελληνική, καθώς απευθύνεται αποκλειστικά στους χρήστες της ελληνικής γλώσσας. Πρόκειται για μια ποίηση που είναι αδύνατο να μεταφραστεί: Εμείς ή Αφτί ή υψηλή θερμό κρασί Αν ή το ποίημα «Αριθμητικές Αρρυθμίες»: Αρίθ μιση Αρ θυμοί ες/ Αρίθ μισοί Αρρυθ μύες […] ή το ποίημα «Ενοχές» Εν Όχι/ Εν Οχιές […]. Η ποίηση του Παπαδόπουλου απαιτεί την εγρήγορση, τη δημιουργική συμμετοχή του αναγνώστη, ο οποίος και θα πρέπει να εντοπίσει και να καταστήσει λειτουργικά τα ποικίλα σήματα που εκπέμπει το κάθε ποίημα· για το λόγο αυτό και είναι μια ποίηση που προορίζεται πρωτίστως για ανάγνωση και όχι για ακρόαση, καθώς καθίσταται πλήρως λειτουργική στην γραπτή της εκδοχή. Ελληνική όμως είναι η ποίηση του Μιχαήλ Κ. Παπαδόπουλου και για τον πρόσθετο λόγο ότι στο υπόστρωμά της εντοπίζει κανείς πτυχές του σύγχρονου νεοελληνικού πολιτισμού: τη δημιουργική συνομιλία με άλλους ποιητές, π.χ. Εμπειρίκο ή Ελύτη
«Περί στήθους με διαφορά στίχους»
«‘Ένα στήθος νέας γυναίκας
είναι ήδη άρθρο μελλοντικού Συντάγματος»
Χρειαζόταν ένας Ελύτης για να αναγν ορίσει
Το ήθος μέσα στο στήθος
ή τη συνομιλία με το λαϊκό τραγούδι και τον αγαπημένο στον ποιητή ζεϊμπέκικο χορό: Η ποίηση είναι Παραγγελιά / Ζεϊμπεκιά ή αλλού: η ποίηση/ χορεύει τις λέξεις/ Ζεϊμπέκικο/στους τεκέδες/ του έρωτα και/του θανάτου.
Στη θεματολογία της συλλογής Ανθρω πεινώ θα συναντήσουμε τη θεματική που χαρακτήριζε και τις δύο προηγούμενες ποιητικές συλλογές του Παπαδόπουλου: έρωτας και θάνατος, πόνος και πένθος, τραγούδι και χορός, ποίηση και ελευθερία. Εξίσου όμως ενδιαφέροντα είναι και τα ποιήματα εκείνα στα οποία η θεματική στρέφεται και σε άλλες κατευθύνσεις: π.χ. ποιήματα στα οποία διαφαίνεται η επαφή του ποιητή με το εκπαιδευτικό σύστημα, όπως το ποίημα «Μια ζωή Τετρ άδεια», ο ποιητικός σχολιασμός της νέας τεχνολογίας, όπως οι στίχοι Βλέμμα ή Ανάρτηση/ Χέρι ή Like […], ή η αναφορά του ποιητή στην ασθένειά του, με το πικρό, λυτρωτικό της χιούμορ:
Parking Son
Μαγνητική τομογραφία
Ο εγκέφαλός μου στη γωνία
Αγωνία
Αποτέλεσμα: καθαρόν
Ουδέν το μεμπτόν
Αθωωθείς από την τεχνολογία
Παίρνω τον εγκέφαλόν μου ανά χείρας
Και εις την έξοδον του Νοσοκομείου
Επανα συλλαμβάνομαι από άνδρες
Της Νευρο λογικής Κλινικής
«Πρέπει να ανα κριθείς»
«Και να διαγνωσθείς»
Μετά το πέρας της κλινικής εξετάσεως
το Νευρο λογικόν εύρημα
με οδήγησε στον χώρο
στάθμευσης του Νοσοκομείου
με την ετυμηγορία
parking son
Η όλη συλλογή είναι διαρθρωμένη σε εννέα ενότητες, διάρθρωση, κατά τη γνώμη μου, σχετικώς αμήχανη και διεκπεραιωτική. Τούτο γιατί φρονώ πως οι ενότητες είναι σχετικά άνισες και ετεροβαρείς ενώ δεν διακρίνεται κάποια εσωτερική συνοχή μεταξύ τους. Κατά τη γνώμη μου, οι ενότητες θα μπορούσαν να ήταν λιγότερες ή πιο ενισχυμένες από άποψη περιεχομένου· άλλωστε η όλη συλλογή είναι αρκετά σύντομη για να διαιρεθεί σε τόσες πολλές ενότητες: 35 συνολικά σύντομα ποιήματα.
Όταν το 2012 είχα έρθει για πρώτη φορά σε επαφή με την ποίηση του Μιχαήλ Κ. Παπαδόπουλου μέσω της συλλογής του σωΜα το Ποίηση είχα εντυπωσιαστεί από τον τρόπο που χειρίζεται τη γλώσσα και τα ποιητικά του μέσα, από την ένταση και την ειλικρίνεια της φωνής του. Είχα όμως επιφυλάξεις για το εάν αυτή η ποιητική θα μπορούσε να δώσει και νέα κείμενα ή είχε εξαντληθεί σε εκείνη την εντυπωσιακή πρώτη εμφάνιση χωρίς στη συνέχεια απλά να επαναλαμβάνεται ή να τρέπεται σε μανιέρα. Οι δύο συλλογές που ακολούθησαν με τα ποιοτικά ποιητικά τους αποτελέσματα αποτελούν απάντηση σε εκείνες τις πρώτες μου επιφυλάξεις. Η πρώτη συλλογή είχε παρουσιαστεί σε εκδήλωση τον Δεκέμβρη του 2014 στο Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα, κατά τη διάρκεια της οποίας, εκτός από τις εισηγήσεις και τα ποιήματα που ακούστηκαν, ο ποιητής, όπως πληροφορήθηκα αργότερα, χόρεψε τον αγαπημένο του χορό. Μια ποιητική παρουσίαση εκείνης της παρουσίασης περιλαμβάνει ο Παπαδόπουλος στο νέο του βιβλίο. Το θέμα εμφανίζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί αποτελεί μια από τις ελάχιστες ποιητικές μαρτυρίες που διαθέτουμε για το πώς οι δημιουργοί βιώνουν τις ολοένα και πιο συχνές στις μέρες μας παρουσιάσεις των βιβλίων τους. Παραθέτω ολόκληρο το ποίημα καταληκτικά, για τον επιπρόσθετο λόγο πως θεωρώ ότι είναι ένα αξιόλογο ποίημα που συμπυκνώνει εξαιρετικά τον ποιητικό κόσμο Μιχαήλ Κ. Παπαδόπουλου:
Δελτίον Καιρού
Ναι φ ώσεις με βροχές στίχων
ρημάτων, ποιημάτων και άλλων
«άχρηστων» σωματιδίων
αναμένονται κατά την ογδόην
μεταμεσημβρινή στο Σπίτι της Κύπρου
Η θερμοκρασία στους 46 βαθμούς φιλίας
Τότε ο Απόκληρος ποιητής
ανοίγοντας το αλεξιβρόχιόν του
ανέβηκε με ζεϊμπέκικα βήματα
στο φεγγάρι ανα φωνω όντας
Αυτό είναι πράγματι μια
Παρ ουσία ιαση!
info: Μιχαήλ Κ. Παπαδόπουλος, Ανθρω πεινώ, Μανδραγόρας, Αθήνα 2016
