Της Νίκης Κώτσιου.
Μια μεγαλοαστή κυρία απατά το σύζυγό της με έναν νεαρό πιανίστα. Η πρώην φιλενάδα του πιανίστα εντοπίζει την κυρία και την εκβιάζει. Αυτό είναι , σε γενικές γραμμές, το θέμα που ανατέμνει σχολαστικά και εξαντλητικά ο Στέφαν Τσβάιχ στη νουβέλα του «Φόβος»(σε ωραία μετάφραση του Κων. Κρίτση, από τις εκδόσεις Ροές) παρακολουθώντας , καταγράφοντας και αναλύοντας εξονυχιστικά τις αντιδράσεις της μοιχαλίδας. Η μεγαλοαστή Ιρένε, που ζει μια άνετη, ανέφελη ζωή ως σύζυγος και μητέρα και απολαμβάνει σε μεγαδόσεις την υλική ευδαιμονία και την αδιατάρακτη συναισθηματική και οικονομική ασφάλεια που της προσφέρει ο καταξιωμένος σύζυγός της, βρίσκεται ξαφνικά σ’ ένα σκοτεινό τούνελ δίχως τέλος. Πέφτει θύμα εξακολουθητικού εκβιασμού από την εφιαλτική πρώην φίλη του εραστή της, που καταφέρνει να της αποσπά όλο και μεγαλύτερα ποσά διαταράσσοντας αμετάκλητα την αλλοτινή της οικογενειακή ευτυχία.
Ευρισκόμενη στη δίνη ενός κυκλώνα που απειλεί να διαλύσει το γάμο της, έναν γάμο που άλλοτε φάνταζε στέρεος και απρόσβλητος, η Ιρένε πέφτει από τη μία κρίση πανικού στην άλλη και χάνεται στους δαιδάλους των πιο ζοφερών συναισθημάτων. Ο Τσβάιχ παρακολουθεί τον ολέθριο ίλιγγο της ηρωίδας του και ανατέμνει με χειρουργική ακρίβεια τα πιο μύχια και ανομολόγητα αισθήματά της, καθώς αυτή προχωρά με βήμα ταχύ προς την καταστροφή. Ο «Φόβος» (1913) είναι η αναλυτική ακτινογραφία μιας ακραίας ψυχικής κατάστασης, που ξεδιπλώνεται μπροστά μας με απίστευτη γλαφυρότητα και ενάργεια ανασύροντας στην επιφάνεια ανύποπτες πτυχές ενός χαρακτήρα, που έρχεται να συνοψίσει πολύ γλαφυρά μια ολόκληρη κοινωνική τάξη.
Η Ιρένε είναι μια πλούσια κυρία του καλού κόσμου γύρω στα τριάντα. Ο νεαρός πιανίστας την προσεγγίζει, αυτή κολακεύεται από το ενδιαφέρον ενός μποέμ καλλιτέχνη και ενδίδει, χωρίς να είναι πραγματικά ερωτευμένη μαζί του. Από τη μεριά της, δεν υπάρχουν φλογερά αισθήματα παρά μόνο περιέργεια και μαζί η διάθεσή της να ξεφύγει από την ανία και την πλήξη ενός συζυγικού βίου, που πλέον της φαίνεται μάλλον βαρετός, έτσι καθώς κυλά απαλλαγμένος από εκπλήξεις και προκλήσεις. Τα ευνοϊκά αισθήματα του επί οκτώ έτη συζύγου της είναι αυτονόητα και δεδομένα, σταθερά και αναλλοίωτα μέσα στα χρόνο. Τίποτε δεν μοιάζει ικανό να κλυδωνίσει τον ακύμαντο γάμο της, που όμως είναι ολοκληρωτικά στερημένος από δυνατές συγκινήσεις, ενώ η Ιρένε είναι ακόμα νέα και όμορφη. Προχωρά λοιπόν με ελαφρά καρδιά στην εξωσυζυγική σχέση χωρίς να επενδύει συναισθηματικά. Το κάνει πιο πολύ για να διασκεδάσει την πλήξη της παρά για να χτίσει μια σχέση ουσίας και σημασίας. Πολύ σύντομα μάλιστα εντάσσει την παράνομη σχέση της στη γενικότερη κανονικότητα του γάμου της αντιμετωπίζοντάς την ως μία ακόμα ευχάριστη εξω-οικιακή απασχόληση. Όμως η εκβιάστρια έρχεται να διασαλεύσει την όμορφα τακτοποιημένη ζωή της Ιρένε( που χωρά μαζί και την πίστη και την απιστία) απειλώντας να θέσει τέλος στο καλοκουρδισμένο σύμπαν της νεαρής κυρίας. Κι εκεί ακριβώς αρχίζει η επικράτεια του φόβου.
Η κατάσταση αδιεξόδου που βιώνει η ηρωίδα δημιουργεί ευθύς εξαρχής μια αρκετά τεταμένη, ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα, την οποία ο Τσβάιχ χρησιμοποιεί προκειμένου να συνθέσει μια αφήγηση βασισμένη στην κορύφωση της αγωνίας, απαλλαγμένη από περιττές περιγραφές και εξίσου αποτελεσματική μ’ένα ψυχολογικό αστυνομικό μυθιστόρημα.Ο λεπτολόγος Τσβάιχ παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς το ανελέητο αυτομαστίγωμα της Ιρένε, το σφυροκόπημα του πόνου και της ενοχής που, μαζί με τον απόλυτο φόβο, την βυθίζουν στα τάρταρα. Θεωρώντας ότι διακυβεύονται τα πάντα και ότι επίκειται η συντέλεια του κόσμου, η Ιρένε βλέπει τον κόσμο της να κατεδαφίζεται. Νιώθει ντροπή που πρόδωσε το σύζυγο γιατί, παρά τη μοιχεία, δεν παύει να διαθέτει μια αυστηρή ηθική συγκρότηση που δεν συμβαδίζει με το ολίσθημά της . Πέρα απ’ αυτό,ολόκληρη η υπόστασή της έχει οικοδομηθεί γύρω από το γάμο. Ολόκληρη η ζωή της νοηματοδοτείται και αντλεί περιεχόμενο και αξία από το γάμο, η συγκρότησή της σε υποκείμενο συμβαίνει μόνο δια του γάμου. Η ύπαρξή της συμποσούται στο γάμο της και σε ό,τι αυτός της διασφαλίζει και συνεπάγεται . Έξω από το προστατευτικό πλαίσιο της συζυγικής ζωής, θα αισθανόταν απόβλητη και διαπαντός στιγματισμένη, ανίκανη να συνεχίσει να ζει , ολότελα στερημένη από αξιοπρέπεια και κύρος. Μετανιωμένη για το ρίσκο που ανέλαβε με την επιπόλαιη εμπλοκή της στη μοιχεία και ανέτοιμη να πληρώσει το τίμημα της διακινδύνευσης, η Ιρένε βλέπει να διακυβεύονται όλα τα «κεκτημένα» της σε κάθε τομέα ζωτικής σημασίας κι αυτό τη συντρίβει. Η άλλοτε στιβαρή και κραταιά προσωπικότητά της αποσυντίθεται και καταρρέει με τρόπο θεαματικό, καθώς αρχίζει να την υποσκάπτει και να την αποδομεί το σαράκι του φόβου.
Η νουβέλα λειτουργεί ως μια λεπτομερέστατη ανάλυση των ψυχικών διεργασιών που πυροδοτεί ο φόβος περιγράφοντας με τρόπο σχεδόν «επιστημονικό» πώς ένας άνθρωπος γίνεται έρμαιο της αγωνίας του καταρρέοντας σωματικά και ψυχικά. Ο Τσβάιχ, χρησιμοποιώντας τη ρεαλιστική περιγραφή, τη διεισδυτική κοινωνική ανάλυση και την αμείωτη δραματική ένταση, παρατηρεί και ανατέμνει υποδειγματικά το φόβο ως ατομικό βίωμα, τις κοινωνικές συνιστώσες του, τις διαβαθμίσεις της έντασής του, το φάσμα των συναισθημάτων που τον συνοδεύουν . Η Ιρένε χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια της, μπροστά στην προοπτική να αποκαλυφθεί η απιστία της και να διαλυθεί ο γάμος της. Παρακολουθούμε όλες τις αποχρώσεις του φόβου της να ανοίγουν σαν μια βεντάλια φρίκης ξεκινώντας από τη μικρή ενόχληση, « τσίμπημα», δυσφορία,ανατριχίλα μέχρι τον πανικό που θεριεύει και αλώνει ολόκληρη την ψυχή. Ο Τσβάιχ περιγράφει βήμα-βήμα την εξέλιξη και τη γιγάντωση του φόβου μέχρι την τελική του κατίσχυση πάνω στο άτομο και την αλλοτρίωση ή ακόμα και τη διάλυση που επιφέρει. Το άγχος που κατατρώει σιγά-σιγά την ψυχή νεκρώνει μία-μία όλες στις άμυνες της προσωπικότητας μέχρι να σαρώσει τα πάντα στο διάβα του και να μετατραπεί ακόμα και σε επιθυμία θανάτου. Καταλυμένο από την παντοδυναμία του φόβου, το άτομο χάνει ένα-ένα όλα τα ψυχικά του ερείσματα μέχρι να καταδυναστευθεί εξολοκλήρου από την παράνοια και να καταβυθιστεί στην ψυχική άβυσσο.
Συνταρακτικό ψυχογράφημα που λειτουργεί και ως καθηλωτικό θρίλερ, ο Φόβος διαθέτει ένα χιτσκοκικό σασπένς που μαγνητίζει τον αναγνώστη. Ο Ροσελίνι μετέφερε στον κινηματογράφο αυτή την αξεπέραστη νουβέλα με πρωταγωνίστρια την τότε σύζυγό του Ίνγκριντ Μπεργκμαν.
info: Στέφαν Τσβάιχ: Φόβος, μτφρ. Κων. Κρίτσης, σελ.128,εκδ. Ροές, 2017
