γράφει η ‘Ερη Σταυροπούλου
Η συλλογή διηγημάτων Η υπόθεση της Ερυθράς Βασίλισσας (Καστανιώτης 2025) είναι η δεύτερη μετά Τα Θαύματα του Κόσμου (Καστανιώτης 2023) του Μιχάλη Μοδινού έπειτα από τα οκτώ επιτυχημένα μυθιστορήματά του. Για τον τίτλο του βιβλίου αλλά και για την κύρια θεματική που διατρέχει τα διηγήματα δίνονται πληροφορίες στο οπισθόφυλλο:
«Ηρωίδες και ήρωες που γεφυρώνουν την περιπέτεια με την επιστροφή τους στην εστία. Άνθρωποι που υποχρεώνονται να κινούνται όλο και ταχύτερα μέσα σε ένα μεταλλασσόμενο τοπίο, για να καταλήξουν στην ίδια θέση – όπως ακριβώς η Ερυθρά Βασίλισσα μπροστά στην έκπληκτη Αλίκη στο Μέσα από τον καθρέφτη.»
Τα δεκαέξι διηγήματα του βιβλίου ακολουθούν είτε ένα σχήμα διαλογικό μεταξύ δύο ηρώων/-ίδων ή αποτελούν την αφήγηση ενός μόνο προσώπου. Οι ήρωες και οι ηρωίδες τους επιθυμούν να δραπετεύσουν από τη ζωή τους, να επαναπροσδιορίσουν προτεραιότητες και ανάγκες, να πραγματοποιήσουν μια μεγάλη επιθυμία τους ή αντίστροφα να επαναφέρουν μια σταθερή κατάσταση από το παρελθόν. Ωστόσο αναγκάζονται να υποκύψουν στις αλλαγές που φέρνουν οι εξωτερικές συνθήκες, παραμένοντας στατικοί και αδρανείς. Εμμένοντας στις οικείες θεματικές του συγγραφέα (κοσμοπολιτισμός, οικολογία, λογοτεχνία, έρωτας) τα διηγήματα έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό την κίνηση με στόχο μια αλλαγή, που σε κάποιες ιστορίες είναι αναπόφευκτη, σε άλλες όμως δεν πραγματοποιείται ή αποδεικνύεται ένας τεράστιος αγώνας χωρίς αποτελέσματα. Όπως παραδέχεται ένας ήρωας: «Αναμετριόμουν με τη ματαιότητα της φυγής ̶ με το ανέφικτο της εύρεσης του άλλου τόπου».
Ο Μοδινός αγαπά στα βιβλία του να επανέρχεται και να εξετάζει από διάφορες πλευρές τα ευρύτερα θέματα που τον απασχολούν, χρησιμοποιώντας ακόμη, όπως εδώ, και υλικό από προηγούμενα έργα του. Έχει την ικανότητα να μιλά ταυτόχρονα για το σύγχρονο και το διαχρονικό, για τις ιδιαιτερότητες και τις ατομικές περιπέτειες των ηρώων του και μαζί για τον σημερινό άνθρωπο γενικότερα, για τις ιδέες, τις νοοτροπίες, αλλά και τις συνολικότερες αντιλήψεις διαφόρων λαών, τις ατομικές προτιμήσεις και τις πολιτισμικές διαφορές ακόμη και για τις διαφορετικές εποχές με ιδιαίτερη άνεση και φυσικότητα ασκημένη στην πολύχρονη και πολύπλευρη ενασχόληση του με το γράψιμο, επιστημονικό, δημοσιογραφικό και λογοτεχνικό. Επιπλέον συνδέει συνεχώς τα μυθοπλαστικά με πραγματικά στοιχεία. Η συχνή αναφορά σε ονόματα πραγματικών προσώπων του δημόσιου βίου και υπαρκτών τόπων σε διάφορες ηπείρους, καθώς και η επισήμανση γεγονότων της επικαιρότητας δίνει στον αναγνώστη την αίσθηση ότι μετέχει της σύγχρονης ζωής και του καθημερινού γίγνεσθαι.
Στα διηγήματα της Υπόθεσης της Ερυθράς Βασίλισσας υπάρχει έντονη η διακειμενική διάσταση που μοιάζει να τοποθετεί τις ιστορίες σε ένα είδος παγκόσμιου πλέγματος και διαλόγου των λογοτεχνικών έργων. Λογοτεχνικοί τόποι, μυθιστορηματικά πρόσωπα, ονόματα συγγραφέων, μικρά αποσπάσματα και ιδέες από ποικίλα έργα άλλων διαπερνούν το βιβλίο (βλ. π.χ. το διήγημα «ΝτεΛίλλο ΙΙ» ). Σε αυτό τον γόνιμο και επιτυχημένο διάλογο με την ξένη λογοτεχνία στηρίζεται και το διήγημα με το οποίο ανοίγει η συλλογή με τίτλο «Ένα Νόμπελ για τη Ρεμέδιος», εμπνευσμένο από το μυθιστόρημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες Εκατό χρόνια μοναξιάς.
Συνολικά, ο Μοδινός δίνει μια πανοραμική εικόνα των ανθρώπινων σχέσεων, ενώ παράλληλα προβάλλει και κρίνει από οικολογική σκοπιά τα προβλήματα που η ανθρωπότητα δημιουργεί σήμερα στον πλανήτη μας. Μέσα από τις πρωτότυπες ιστορίες του, σχολιάζει με χιούμορ αλλά και ειρωνεία τα όσα βλέπει. Με σεβασμό στέκεται μόνο απέναντι στην ύπαιθρο. Την οικουμενική διάσταση στηρίζουν οι άφθονες αναφορές σε ονόματα προσώπων (κυρίως συγγραφέων) και τόπων από όλο τον κόσμο, καθώς και οι συνιστώσες του κοινού βιώματος, όπως η αδυναμία συμπόρευσης με την εξέλιξη της τεχνολογίας, ο φόβος για την καταστροφή του περιβάλλοντος, η έλλειψη συντροφικότητας και άλλα προβλήματα που ταλανίζουν τους ανθρώπους παντού.
Με αυτό τον τρόπο το βιβλίο του αποκτά μια ενδιαφέρουσα ενότητα. Παρά το πλήθος και την ποικιλία των ιστοριών και την έκταση των χωρών στις οποίες διαδραματίζονται, το διατρέχει ένα συνεκτικό νήμα που αφορά την τάση των ηρώων του (εραστών, συζύγων, φίλων, διάσημων και μη συγγραφέων, συνταξιούχων, οικολόγων και μεγαλοεργολάβων, αλλοδαπών γυναικών, στελεχών επιχειρήσεων κ.ά.) προς μια επιθυμητή αλλά ανέφικτη αλλαγή. Στη σημερινή παγκοσμιοποίηση και την επιφανειακή συνύπαρξη πολιτισμών παραμονεύει η αίσθηση της μοναξιάς, η ανάγκη αλλαγής ζωής, συντρόφου και συμπεριφοράς. Ωστόσο σταθερή παραμένει η αναγνώριση ότι η ξέφρενη ταχύτητα δεν μπορεί ουσιαστικά να μας οδηγήσει πουθενά παρά στον παγιωμένο παλιό γνωστό εαυτό μας με τις αδυναμίες, τις ιδέες και τα λάθη μας. Ο συγγραφέας αποσυνδέει την κίνηση από την έννοια της αλλαγής και θέτει το ερώτημα αν μπορεί κανείς στ’ αλήθεια να απομακρυνθεί από το παρελθόν και να πορευτεί στο μέλλον.
Μιχάλης Μοδινός, Η υπόθεση της Ερυθράς Βασίλισσας, Διηγήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2025
