Του Γιάννη Ν. Μπασκόζου.
Το βιβλίο της Αλεξάνδρας Δήμου, Η θεά Κόρη-Περσεφόνη : μύθος, λατρεία και μαγεία στην Αττική τιμήθηκε με την υψηλότερη διάκριση αρχαιογνωστικού βιβλίου στη Γαλλία το μετάλλιο Gustave Mendel 2017 της Γαλλικής Ακαδημίας (Académie des Inscriptions et Belles Lettres)
Το βιβλίο είναι μια μελέτη θρησκευτικής ανθρωπολογίας που εξετάζει την εξέλιξη των θρησκευτικών εννοιών στην αρχαιότητα και καταγράφει τον τρόπο με τον οποίο εμφανίζεται η μορφή της Κόρης-Περσεφόνης στην Αττική καθ΄όλη τη διάρκεια της «μακραίωνης ζωής των θεών των Ελλήνων», κατά την έκφραση του Jean Pierre Vernant, από την Αρχαϊκή Εποχή έως το τέλος της Ύστερης Αρχαιότητας.
Η εισαγωγή αναφέρεται στις ερμηνείες που προτάθηκαν στο μύθο από το δέκατο ένατο αιώνα και εξής: η αρπαγή της νεαρής θεάς στον Κάτω Κόσμο, η περιπλάνηση της Δήμητρας και η συμφωνία με τον Πλούτωνα να επιτρέψει στην Κόρη-Περσεφόνη την επάνοδό της στον Πάνω Κόσμο, ερμηνεύθηκαν ως αλληγορία της
φθοράς και αναγέννησης της βλάστησης, ως σύμβολο γυναικείας μύησης, ως αρχετυπικές μορφές, ή ακόμη ως κατάλοιπα της λεγόμενης μητριαρχίας.
Μετά από μια σύγκριση των σημαντικότερων εκδοχών του αρχαίου μύθου, η έρευνα επικεντρώνεται στις ετυμολογικές ερμηνείες του ονόματος, που αν και απέχουν από τη σύγχρονη ετυμολογία, αποτυπώνουν ωστόσο την εικόνα της θεάς στην αρχαία λογοτεχνία και τα βυζαντινά σχόλια.
Τα λατρευτικά ονόματα και επίθετα αποτελούν το δεύτερο πεδίο αναζήτησης της ενότητας αυτής, το οποίο ολοκληρώνεται με τη χρήση του δυικού αριθμού στη λατρεία αλλά και στην καθημερινή ζωή. Ο δυικός αριθμός (χρησιμοποιούνταν για τα ζεύγη πραγμάτων και όχι για το πλήθος, όπως ο πληθυντικός), επέζησε μέχρι το τέλος της Αρχαιότητας μόνο για το ζευγάρι της Δήμητρας και της Κόρης, ενώ κατά τα άλλα, στην αττική διάλεκτο εξαφανίζεται.
Στο δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου εξετάζονται οι γιορτές στις οποίες λατρεύεται η θεά: τα Ελευσίνια Μυστήρια, τα Μυστήρια στην Άγρα, τα Θεσμοφόρια, τα Αλώα, τα Σκίρα ή Σκιροφόρια και όλες οι τοπικές λατρείες στην Αττική στις οποίες μετέχει η Κόρη-Περσεφόνη.
Αν όλα τα παραπάνω συνέβαιναν στην επίσημη θρησκεία της πόλης, τη μελέτη αυτή απασχόλησε και το τι συνέβαινε στην ιδιωτική λατρεία, στη μαγεία και στην ονειροκριτική, τομείς που εξετάζει το τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου. Εδώ μελετώνται οι αρχαίοι «κατάδεσμοι», που βρέθηκαν σε πηγάδια και τάφους της Αθήνας, μεταλλικά ελάσματα με κατάρες προς τους αντιπάλους, εχθρούς ή αντιδίκους. Η Περσεφόνη, επι κεφαλής στο πάνθεον των δυνάμεων του σκότους, εμφανίζεται ζοφερή και τρομακτική, συνάδoντας με το γενικότερο πλαίσιο της μαύρης μαγείας.
Στα «Ονειροκριτικά» του Αρτεμίδωρου αποκρυσταλλώνεται η εικόνα της διπλής υπόστασης της θεάς, που διατρέχει την αρχαία λογοτεχνία: ως σύζυγος του Άδη και ως θυγατέρα της Δήμητρας, ενώ λόγω του ονόματός της είναι και προστάτιδα της όρασης.
Τριακόσια ενεννήντα τέσσερα κείμενα, λογοτεχνικά, επιγραφικά και παπυρολογικά που παρατίθενατι στο αρχαίο ελληνικό πρωτότυπο και στη γαλλική τους μετάφραση συμπληρώνουν την έρευνα.
Τί ήταν λοιπόν η Κόρη στην Ελληνική Μυθολογία; Ήταν η προσωποποίηση του σιταριού και μοίραζε τη ζωή της ανάμεσα στον Κάτω και τον Πάνω κόσμο;
Η Κόρη λοιπόν ήταν και το σιτάρι, αλλά όχι μόνο αυτό. Κοντά σε αυτό ένα πλήθος στοιχείων συνδέουν άρρηκτα τη θρησκεία με την πολιτική, τη μεταθανάτια ευτυχία με τη σταθεροποίηση των θεσμών της αρχαίας πόλης. Η Περσεφόνη στέλνεται κάθε χρόνο από τον Πλούτωνα στη Δήμητρα και εκείνη ξαναστέλνει κάθε χρόνο την Κόρη στο σύζυγό της. Δήμητρα και Περσεφόνη κατοικούν όμως και στην υποσελήνια περιοχή, όπου σύμφωνα με τη στωική και πυθαγόρεια φιλοσοφία κινούνται οι ψυχές των ανθρώπων μετά το θάνατό τους.
Info: το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Brepols στη σειρά «Έρευνες στις Θρησκευτικές Ρητορικές», 18, Turnhout, 2016, (διευθυντές σειράς, οι Gérard Freyburger, Laurent Pernot)
