του Θανάση Μήνα.
«Στη Σικελία κάθε έγκλημα της μαφίας αρχικά παρουσιάζεται σαν συζυγική απιστία», σκέφτεται κάποια στιγμή ο επιθεωρητής Μονταλμπάνο, στην 27η αισίως υπόθεση που του αναθέτει ο δημιουργός του, ο πολυγραφότατος και πολυδιαβασμένος Αντρέα Καμιλλέρι. Λίγο πιο κάτω ο Μονταλμπάνο επαυξάνει ειρωνικά: «Στη Σικελία μόνο από απιστία μπορεί να πεθάνει κανείς…»
…Η όταν εργάζεται σε εταιρείες που αναλαμβάνουν μεγάλα κατασκευαστικά έργα. Στο μυθιστόρημα Πυραμίδα από λάσπη, ο Μονταλμπάνο καλείται να ανακαλύψει τα πραγματικά αίτια της δολοφονίας του λογιστή Τζερλάντο Νικότρα, το πτώμα του οποίου ανακαλύπτεται στο εσωτερικό ενός γιγαντιαίου αγωγού παροχέτευσης νερού (έργο, που όπως μαθαίνουμε, δεν αξιοποιήθηκε ποτέ και έχει παραπέσει σε αχρηστία). Δίπλα στον νεκρό βρίσκεται ένα ποδήλατο, κάτι που κάνει τον Μολταμπάνο να υποψιάζεται ότι το θύμα έτρεχε για να ξεφύγει από κάποιους. Με τη βοήθεια του αδέκαστου δημοσιογράφου Γκαμπαρντέλλα, ο επιθεωρητής θα προσπαθήσει να ξετυλίξει τον μίτο μιας σκευωρίας, στην οποία εμπλέκονται οι συνήθεις ύποπτοι: μεγαλοδικηγόροι, γερουσιαστές, τοπικοί παράγοντες, offshore και, βεβαίως, κατασκευαστικές εταιρείες, που νέμονται τα δημόσια έργα και οι οποίες ελέγχονται από αντίζηλες φαμίλιες της μαφίας. Το επίδικο: φοροδιαφυγή και ξέπλυμα μπόλικου μαύρου χρήματος.
Πέρα από την καλοδουλεμένη πλοκή, το Πυραμίδα από λάσπη περιέχει ορισμένες από τις πιο διασκεδαστικές σελίδες του Καμιλλέρι, ιδίως στα σημεία όπου οι εμπλεκόμενοι στην υπόθεση επιδιώκουν να παραπλανήσουν τον Μονταλμπάνο για να ξεστρατίσει από το μονοπάτι που οδηγεί στην εξιχνίαση της δολοφονίας. Οι αλληλοσυγκρουόμενες καταθέσεις τους, στα όρια του αλλοπρόσαλλου και του φαιδρού, συγκλίνουν στην εκδοχή του «φόνου λόγω απιστίας». Ο Καμιλλέρι ναι μεν χρησιμοποιηθεί το χιούμορ και την ειρωνεία για να μιλήσει (και ίσως να διακωμωδήσει) τα κακώς κείμενα της ιδιαίτερης πατρίδας του -που εν τέλει στην παγκοσμιοποιημένη συγχρονία μόνο τυπικά σικελικά δεν είναι-, ωστόσο, δεν αντιμετωπίζει τους συμπατριώτες του με υπερβολική αυστηρότητα, αλλά με συμπάθεια. Γνωρίζει (από πρώτο χέρι) ότι για τη σιωπηλή αποδοχή των μαφιόζικων μεθόδων ευθύνεται πρώτιστα η απουσία ενός κράτους δικαίου και κοινωνικής πρόνοιας ή, ακόμα χειρότερα, οι διασυνδέσεις της πολιτικής εξουσίας με το οργανωμένο έγκλημα.
Εξάλλου, ήδη από το πρώτο του μυθιστόρημα, Το σχήμα του νερού (1994), ο Καμιλλέρι ασχολήθηκε με τη διαπλοκή της μαφίας με κύκλους της ιταλικής Χριστιανοδημοκρατίας (σε άλλα βιβλία του με ήρωα τον Μονταλμπάνο τα βέλη του θα στραφούν στον μπερλουσκονισμό). Και παρά το σχετικά ανάλαφρο ύφος του, ο Καμιλλέρι έχει την επίγνωση των πολιτικοκοινωνικών συνδηλώσεων της λογοτεχνίας του: στα αστυνομικά έργα του αριστερού συγγραφέα βαραίνει πάντα η σκιά του πρωτοπόρου Λεονάρντο Σάσα, ο οποίος στην αξεπέραστη Μέρα της κουκουβάγιας (1961) αντιμετώπισε τη μαφία όχι ως μπαμπούλα ή ως συνωμοσιολογική θεωρεία, αλλά ως καίριο κοινωνικό-πολιτικό παράγοντα με συντριπτική επιρροή στα ιταλικά πράγματα.
Το σκηνικό στις αστυνομικές ιστορίες του Καμιλλέρι παραμένει ίδιο και απαράλλακτο, χαρακτηριστικά οικείο: η επινοημένη παραθαλάσσια πόλη της Βιγκάτα, με την ταβέρνα του Έντσο, όπου ο Μονταλμπάνο απολαμβάνει τα αγαπημένα του θαλασσινά (χωρίς τριμμένο τυρί, θα συνιστούσε έγκλημα!), και τον μώλο που καταλήγει στον φάρο, παραδοσιακό σεργιάνι του επιθεωρητή μετά τα μεσημεριανά του γεύματα για να χωνέψει και να σκεφτεί με καθαρό μυαλό την εκάστοτε υπόθεση. Το παρόν δίνουν βέβαια τόσο η Αντζελίνα, η πολύτιμη οικιακή βοηθός του Μονταλμπάνο, όσο και η κτητική Λίβια με το φλογερό ταπεραμέντο, που καυγαδίζει διαρκώς με τον επιθεωρητή. Ο ίδιος σαν να επιζητεί τα καυγαδάκια τους, τόσο επειδή τον κάνουν να νοιώθει ζωντανός όσο και επειδή θέλει-και-δεν-θέλει να είναι ανεξάρτητος. Σταθεροί συνεργάτες του Μονταλμπάνο είναι πάντα οι υφιστάμενοί του Φάτσιο και Κανταρέλλα, δύο μπουφονικοί χαρακτήρες, που οι σπαρταριστοί τους διάλογοι (τους οποίος αναδεικνύει η πολύ προσεγμένη μετάφραση) προσιδιάζουν σε σκετς της Commedia dell’ Arte. Το πιραντελικό ύφος επίσης υπεισέρχεται στη λογοτεχνία του Καμιλλέρι, ο οποίος άλλωστε έχει γράψει μια απολαυστική βιογραφία του Σικελού δραματουργού.
Η Φωλιά της οχιάς, το έτερο μυθιστόρημα του Καμιλλέρι που μεταφράστηκε στα ελληνικά το 2016, ξεκινά με μια ονειρική σεκάνς, από τις ωραιότερες του Καμιλλέρι: ο Μονταλμπάνο ονειρεύεται ότι μαζί με την αγαπημένη του Λίβια έχουν εισχωρήσει σε ένα πίνακα του Ρουσσό, που παριστάνει τον Παράδεισο. Όμως το πρωινό ξύπνημα τον γειώνει. Η ξαφνική καταιγίδα αναγγέλλει την είδηση ενός φόνου. Και ένα τυχαίο συναπάντημα με έναν μοναχικό άστεγο, έναν χαρακτήρα σμιλευμένο αριστοτεχνικά από τον Καμιλλέρι, θα βάλει τον επιθεωρητή στη βάσανο το αναστοχασμού.
Σε πρώτο πλάνο, στο παρόν μυθιστόρημα ο Μονταλμπάνο ασχολείται με τη δολοφονία του ηδονοβλεψία τοκογλύφου Κόζιμο Μπαρλέττα. Ο επιθεωρητής σταδιακά οδηγείται στο συμπέρασμα ότι υπάρχει ένας επίδοξος δολοφόνος και ένας πραγματικός, που αμφότεροι επισκέφτηκαν το θύμα την ίδια μέρα, σε απόσταση λιγότερη της μιας ώρας. Πιθανότερο κίνητρο: ο εκκεντρικός πάτερ φαμίλιας άφησε μεγάλη περιουσία. Για την κληρονομιά αντιδικούν ο γιος του, Αρτούρο και η κόρη του, Τζιοβάννα – με την οποία ξελογιάζεται αρχικά ο Μονταλμπάνο. Φευ! Ο Μονταλμπάνο αντιλαμβάνεται ότι έχει εισχωρήσει σ’ έναν μικρόσκοσμο φτιαγμένο από μυστικά και ψέματα και συνειδητοποιεί ότι οι Μπαρλέττα δεν ήταν ακριβώς μια Αγία Οικογένεια, για να θυμηθούμε το πόνημα των Μαρξ και Ένγκελς…
Το μοτίβο που διακριτικά δανείζεται ο Καμιλλέρι στη Φωλιά της οχιάς παραπέμπει κάπως σε κλασικά έργα της λογοτεχνίας μυστηρίου ή του αστυνομικού αφηγήματος, όπως Η πτώση του οίκου των Άσερ του Έντγκαρ Άλαν Πόου και Η κατάρα των Ντέιν του Ντάσιελ Χάμετ.
info: Αντρέα Καμιλλέρι, Πυραμίδα από λάσπη, μτφ. Φωτεινή Ζερβούεκδ. Πατάκη
Αντρέα Καμιλλέρι, Η φωλιά της οχιάς, μτφ. Φωτεινή Ζερβού, εκδ. Πατάκη
