Του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου.
Ο Θεόδωρος Γαζής γεννήθηκε περί το 1400 στη Θεσσαλονίκη και πέθανε γύρω στο 1475 στο Πολύκαστρο της Καλαβρίας. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους έλληνες λογίους που έδρασαν στην αναγεννησιακή Ιταλία, με σπουδαίο διδακτικό, συγγραφικό και μεταφραστικό έργο. Μεταξύ των έργων που άφησε πίσω του είναι και το σύντομο κείμενο Κυνός εγκώμιον, που ανήκει σε μια περιορισμένη αριθμητικά φιλολογία: στα εγκώμια ζώων, τα οποία ξεκινούν από τον Αριστοτέλη και τον Κοϊντιλιανό και συνεχίζονται με τον βυζαντινό συγγραφέα του 12ου αιώνα Νικηφόρο Βασιλάκη. Από τον Βασιλάκη παραλαμβάνει ο Γαζής τη σκυτάλη για το δικό του εγκώμιο, που περιέργως απευθύνει στον Μωάμεθ τον Πορθητή. Κανείς δεν ξέρει αν ο παραλήπτης του εγκωμίου είναι όντως το ιστορικό πρόσωπο που κατέλυσε την Κωνσταντινούπολη ή αν το εγκώμιο κατόρθωσε, εφόσον το όνομα του παραλήπτη ισχύει, να φτάσει στον προορισμό του, μαζί με το σχετικό δώρο το οποίο δεν ήταν άλλο από μια συμπαθέστατη σκυλίτσα. Εκείνο που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι η απόλαυση που προσφέρει μέχρι και σήμερα στον αναγνώστη το κείμενο, ένα μίγμα παιχνιδιού και ψυχαγωγίας, όπως παρατηρεί στις καταληκτήριες αράδες του ο Γαζής.
Ο σκύλος είναι έξυπνος και δυνατός. Αφοσιωμένος φίλος, πιστός σύντροφος, καθώς και ατρόμητος συνοδός έτοιμος να πέσει ακόμα και στη φωτιά για χάρη του κυρίου του. Ο σκύλος είναι επιπροσθέτως η καλύτερη παρέα για το κυνήγι (τον 15ο αιώνα το κυνήγι δεν ήταν ύποπτη οικολογικά δραστηριότητα, αλλά ο πλέον ενδεδειγμένος τρόπος εξισορρόπησης της φύσης). Προς ενίσχυση των επαίνων του, ο συγγραφέας θα επικαλεστεί και τον θείο Πλάτωνα, ο οποίος θεωρεί τον σκύλο κατάλληλο για τη φύλαξη της Πολιτείας του, αποδίδοντάς του, ανάμεσα σε άλλα, και φιλοσοφικές ικανότητες. Το Κυνός εγκώμιον δεν μας θυμίζει μόνο ένα παραμερισμένο γραμματειακό είδος: μας εκπλήσσει με τη ζέση και την αμεσότητά του και μας κερδίζει με τις πολυπληθείς αναφορές του σε σκύλους που διέπρεψαν υπηρετώντας τους αφεντάδες τους.
Το κείμενο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Άτων σε μετάφραση Ιωάννας Τζίφα και με εισαγωγή και σχολιασμό από την ίδια και τον Κωνσταντίνο Σπ. Στάικο, ο οποίος μόλις εξέδωσε το πρώτο μέρος της τετράτομης βιβλιολογικής ιστορίας του Η πνευματική πορεία του Γένους με όχημα το χειρόγραφο και το έντυπο βιβλίο, που αναφέρεται στις πράξεις και τα έργα του Γαζή στην Ιταλία, όπως και σε όλους τους προγόνους και επιγόνους του (βλ. σχετικά την παρουσίαση του Θεοδόση Τάσιου στον Αναγνώστη, 28 Δεκεμβρίου 2017). Οι εκδόσεις Άτων εντάσσουν Το Κυνός εγκώμιον στη σειρά «Ανθρωπιστική Βιβλιοθήκη» και υπόσχονται να μας τροφοδοτήσουν με ποιητικές συλλογές, δοκίμια, επιγράμματα, προσφωνήσεις και προλόγους που έγραψαν διακεκριμένοι εκπρόσωποι του ουμανισμού. Τα περισσότερα από αυτά τα κείμενα παραμένουν ανέκδοτα, ασχολίαστα και αμετάφραστα από τη λατινική γλώσσα, καθώς φωλιάζουν σε σπάνιες εκδόσεις της αρχαίας ελληνικής και βυζαντινής γραμματείας και έχουν εντοπιστεί μόνο βιβλιογραφικά. Περιττό να τονίσω το βάρος μιας πρωτοβουλίας σαν κι αυτήν, που θα μας φέρει σε επαφή με έναν ανείπωτο πλούτο, ικανό να τροφοδοτήσει ανάγκες των οποίων το μέγεθος και το βάθος δεν είμαστε ακόμη σε θέση να υπολογίσουμε επακριβώς. Περιμένουμε ασφαλώς τα καλύτερα.
