Έντυπο βιβλίο / eBook: Μια ειρηνική συνύπαρξη

της Μαρίζας Ντεκάστρο.

Ένας νεαρός συνάδελφος θα πήγαινε ταξίδι. Τον ρώτησα ποια βιβλία θα έπαιρνε μαζί του. Έχω πολλά στο ipad, απάντησε. Ένα χρόνο αργότερα, με βλέπω στο αεροπλάνο να διαβάζω στο ipad ένα μυθιστόρημα. Ήταν ένα Pdf που μου είχε στείλει ένας φίλος. Μετά έμαθα να κατεβάζω βιβλία από το ηλεκτρονικό μαγαζί. Πολύ βολικό. Πράγματι απέκτησα μια μικρή βιβλιοθήκη μαζί μου στα ταξίδια. Παρόλο που δεν είχα αμφιβολία ότι διάβαζα ‘βιβλίο’, αναρωτήθηκα για τα πλεονεκτήματα αυτής της τεχνολογίας.

Πριν το eBook

Εδώ και παραπάνω από είκοσι χρόνια, διεθνείς οίκοι όπως ο Dorling & Kindersley εξέδωσαν  για το νεανικό κοινό σειρές βιβλίων π.χ. βιολογίας, ιστορίας, τέχνης, αρχαιολογίας, κ.α. όπου γύρω από τον κορμό τους αναπτύσσονταν παράλληλα υποθέματα με τρόπο ώστε να φωτίζονται όλες οι διαστάσεις του κυρίως θέματος. Τα βιβλία αυτά δεν τα έγραψε ένας συγγραφέας αλλά μια ομάδα συνεργατών όπου καθένας πρόσθεσε στον κορμό στοιχεία της ειδικότητάς του. Τα σύντομα κείμενα και ιδιαίτερα το φωτογραφικό υλικό προϊδέαζαν ότι μελλοντικά οι αναγνώστες θα διέθεταν, και θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν, πηγές και εκτός βιβλίου. Η προσέγγισή τους ήταν διαθεματική και στο χαρτί αυτό το νέο είδος βιβλίων γνώσεων ήταν πρόδρομος της εξέλιξης που θα ακολουθούσε.

Την ίδια εποχή, πρώτοι οι Γάλλοι μαζί με τους αγγλοσάξονες επέκτειναν αυτή την άποψη και ανοίχτηκαν στα βιβλία λογοτεχνίας: σχολίασαν το λογοτεχνικό κείμενο παραθέτοντας πραγματολογικά στοιχεία και άλλες αναφορές που σχετίζονταν με το περιεχόμενο, και το εμπλούτιζαν με εκπαιδευτικό τρόπο. Η διαθεματική προσέγγιση- οι πολλαπλές και ποικίλες αναγνώσεις-  είχε αγγίξει και τα βιβλία λογοτεχνίας. Άλλωστε κάθε βιβλίο είναι διαθεματικό.

Στην Ελλάδα οι εκδ. Ερευνητές κυκλοφόρησαν αυτά τα σχολιασμένα  κλασικά μυθιστορήματα, που χρησιμοποιήθηκαν ευρέως από τους εκπαιδευτικούς,  και οι εκδ. Μίνωας προχώρησαν περισσότερο παράγοντας, εκτός από τα έτοιμα μεταφρασμένα, βιβλία σχολιασμένα από έλληνες ειδικούς. Έκτοτε πολλοί εκδότες επέλεξαν αυτή τη μορφή παρουσίασης του περιεχομένου, κυρίως όσον αφορά τα βιβλία γνώσεων.

Παράλληλα βρέθηκε για τα λογοτεχνικά ακόμα ένας τρόπος εμπλουτισμού τους, με εκπαιδευτικό  προσανατολισμό πάντα, δηλαδή η έκδοση συνοδευτικών φυλλαδίων  με προτάσεις ανάγνωσης (βλ. εκδ. Κέδρος, Μεταίχμιο, Πατάκης). Η αντίληψη επεκτείνεται και στα σχολικά βιβλία που έχουν μετατραπεί και αυτά σε ηλεκτρονικά, όχι όμως σαν ebooks, αλλά σαν σελίδες Internet ή/και με το Pdf format που χρησιμοποιήθηκε για την εκτύπωση.

Σήμερα η αγορά έχει πλημυρίσει από δεκάδες  eBooks  “ηλεκτρονικά βιβλία» που στη μεγάλη τους πλειοψηφία είναι τα προς εκτύπωση Pdf αρχεία. από τα οποία έγινε η εκτύπωση του αρχικού έντυπου βιβλίου. Εμφανίσθηκαν eBooks ακόμη και με σελίδες  σκαναρισμένες από αντίστοιχα έντυπα. Τα περισσότερα, πλην ελαχίστων, είναι μυθιστορήματα τα οποία  διανέμονται κλειδωμένα ή μη, σε πολύ χαμηλή τιμή.

Εκτός από τα παραπάνω, εκδίδονται ηλεκτρονικά δεκάδες  manuals και άλλα εγχειρίδια τα οποία έχουν τη δυνατότητα να επικαιροποιούνται σε τακτά διαστήματα και να διακινούνται με μεγάλη ταχύτητα και σημαντικά μικρότερο κόστος μεταξύ των αναγνωστών, εφόσον δεν είναι κλειδωμένα.

Παράλληλα, βιβλιοθήκες ψηφιοποίησαν τα υπάρχοντά τους (Βουλή, Ίδρυμα Ευγενίδου, Πανεπιστήμιο Κρήτης, ΕΛΙΑ, Εθνική Βιβλιοθήκη, κ.α.) και πρόσφεραν εκ νέου στο κοινό σπάνια βιβλία που δεν κυκλοφορούν πια καθώς και αρχειακά υλικά.

Books in a book

Στην πραγματικότητα ένα ηλεκτρονικό βιβλίο εμπεριέχει πολλά ακόμα βιβλία αφού το σώμα του έγινε, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, το ‘υπόστρωμα’ για να ανοίξει σε πολλά και διάφορα πεδία.

Πρόκειται για βιβλία εκπαιδευτικά, επιστημονικά, ταξιδιωτικά, βιογραφίες, δοκίμια, νεανικά γνώσεων, κ.α. στα οποία προστέθηκε πολυμεσικό περιεχόμενο (εικόνα, ήχος, βίντεο, παραθέματα, χάρτες, κειμενικά και οπτικά ντοκουμέντα) που διευρύνει το κύριο σώμα του βιβλίου προσδίδοντας ποικιλία στο περιεχόμενο και οδηγώντας σε διαθεματική, πολλαπλή ανάγνωση. Με δυο λόγια αυτά τα ψηφιακά βιβλία παρακινούν τον αναγνώστη να δράσει με αφορμή το βιβλίο του και να το διαβάσει κριτικά με πιο προσωπικό τρόπο, να ανταλλάξει σημειώσεις και υλικά με αναγνώστες του ίδιου βιβλίου. Είναι εργαλεία γνώσης για όλους και δεν περιορίζονται μόνο στην εκπαίδευση.

Εξαρχής eΒook
Είναι τα βιβλία που ο συγγραφέας ενέταξε οργανικά εντός κειμένου το πολυμεσικό περιεχόμενο του βιβλίου του -links /παράθυρα- οργανώνοντας την ανάγνωσή μας. Το βιβλίο μετατρέπεται σε παιχνίδι το οποίο, χωρίς να χάνει τη συνοχή του, προσωποποιεί την ανάγνωση όπως συμβαίνει σε πολλά παιδικά βιβλία που περιλαμβάνουν animation και multimedia, ηχητική αφήγηση, προσφέροντας ταυτόχρονα και διαδραστικότητα.

Οι διαφορές μεταξύ των δύο τύπων ηλεκτρονικών βιβλίων,  των Pdf και των ‘εξαρχής’ eΒooks, είναι σημαντικές. Τα μεν έχουν στατικό πολυμεσικό περιεχόμενο, τα δε (του εμπλουτισμού) επιδέχονται πρόσθετο πολυμεσικό περιεχόμενο σε μεταγενέστερο χρόνο από περισσότερους ‘εμπλουτιστές’, συχνά ανεξάρτητα από τον συγγραφέα, χωρίς να αλλοιώνεται το αρχικό περιεχόμενο, με αποτέλεσμα να μπορεί να διαβάζεται και ταυτόχρονα σε αλλεπάλληλα ‘επιθέματα’ και εκδοχές σύμφωνα με τις επιλογές του αναγνώστη.

Πώς θα ήταν σε eBook…

Η μάχη του Μαραθώνα, του Χρήστου Δ. Διονυσόπουλου (Εκδ. Καπόν) και Η μάχη του Μαραθώνα, της Εύης Πίνη (εκδ. Ερευνητές);

Το πρώτο πρόκειται για μια σοβαρή αρχαιολογική μελέτη στην οποία ο συγγραφέας χρησιμοποιώντας ιστορικές πηγές και άλλες μελέτες εξετάζει κάθε πτυχή της εποχής και της μάχης, από την πολιτική κατάσταση στην Αθήνα και την Περσία, τον οπλισμό και τις τακτικές του πολέμου μέχρι την τοπογραφία και το ζήτημα του ημερολογιακού προσδιορισμού του γεγονότος. Αντίστοιχα θέματα παρουσιάζει το νεανικό βιβλίο της Εύης Πίνη με τη διαφορά ότι υπάρχει ένας φανταστικός αφηγητής, ένας παππούς που πήρε μέρος στο Μαραθώνα, και διηγείται τα γεγονότα  στον εγγονό του.

Στο βιβλίο του Διονυσόπουλου, για τους ενηλίκους, οι αναφορές είναι ενταγμένες στο κείμενο και στις σημειώσεις. Στο νεανικό, βρίσκονται εκτός κειμένου, στις δεξιές σελίδες ως ανεξάρτητα παραθέματα, έτσι ώστε ο αναγνώστης να μπορεί να διαβάζει την ιστορία, όχι όμως απερίσπαστος αφού συνέχεια  παρεκκλίνει για να ανατρέξει στις συμπληρωματικές πληροφορίες. Πώς θα ήταν εάν όλο αυτό το πλούσιο περιεχόμενο και των δυο βρισκόταν στον ‘αέρα’ και εμφανιζόταν όποτε το ήθελε ο αναγνώστης; Θα μ’ ενδιέφερε να παρακολουθήσω το βηματισμό των στρατευμάτων στη μάχη, να περπατήσω πάνω στους χάρτες, να δω λεπτομέρειες των εικόνων.

Και πάλι αναφύονται δυο νέα θέματα: στο βιβλίο της Πίνη, και σε όλα τα βιβλία με εκπαιδευτικό προσανατολισμό (και στα δικά μου βιβλία γνώσεων), ο συγγραφέας-εκπαιδευτικός θέλει να είναι σίγουρος ότι τα παιδιά θα διαβάσουν τις πληροφορίες και θα μάθουν γιατί υπάρχει ακόμη ο φόβος ότι το βιβλίο στην άυλη ηλεκτρονική μορφή του θα χαθεί εάν δεν αποθηκευτεί στο υπολογιστή. Το έντυπο τα εξασφαλίζει σε κάθε περίπτωση, το eBook όμως τα κάνει πιο πλούσια.

Τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η τεχνολογία είναι μεγάλα, με τη διαφορά ότι αλλάζουν οι συνήθειες ανάγνωσης και χρειάζεται να ξεπεραστεί και ο φόβος ότι το βιβλίο χάνεται όταν πάψει να είναι ‘αντικείμενο’ και δεν μπορούμε να το πιάσουμε στα χέρια μας και βρίσκεται στον αέρα του διαδικτύου.

ΥΓ

Είναι προφανές ότι τίθενται πολλά ακόμα ζητήματα προς συζήτηση, όπως το κόστος παραγωγής, η συμβατότητα των προϊόντων προς τις πλατφόρμες ανάγνωσης, το κόστος απόκτησής τους.