του Φίλιππου Φιλίππου
Ανάμεσα στις βιογραφίες που έχει εκδώσει το Μεταίχμιο είναι κι αυτή του Έντγκαρ Άλαν Πόε (1809-1849), γραμμένη από τον Κέβιν Χέις, καθηγητή της αγγλικής γλώσσας στο πανεπιστήμιο της Οκλαχόμα. Στην Εισαγωγή του, ο Χέιs δηλώνει: «Κανένας αμερικανός συγγραφέας δεν έχει επηρεάσει της ιστορία της λογοτεχνίας και των τεχνών περισσότερο από τον Έντγκαρ Άλαν Πόε». Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Πόε ήταν γνωστός στις ΗΠΑ κυρίως για το ποίημά του «Το κοράκι», ένα έργο για το οποίο ο ίδιος έγραψε ένα επεξηγηματικό δοκίμιο με τίτλο Η φιλοσοφία της σύνθεσης, όπου δείχνει τον τρόπο με τον οποίο δούλεψε το ποίημα. Η δόξα άργησε να έρθει. Χάρη στον Σαρλ Μποντλέρ, o οποίος μετέφρασε αρκετά από τα αφηγήματά του, έγινε γνωστός στη Γαλλία και στη συνέχεια σε όλη την Ευρώπη.
Οι μεταφράσεις του Μποντλέρ επηρέασαν τον Γκι ντε Μοπασάν, ο οποίος με τα αφηγήματα του Πόε τελειοποίησε τα δικά του και έτσι παγίωσε τη φήμη τους ως του μεγαλύτερου γάλλου διηγηματογράφου. Ο Πόε άσκησε επίσης επιρροή και στον Ιούλιο Βερν, ο οποίος απόλαυσε τα φανταστικά ταξίδια του και εμπνευσμένος από τη νουβέλα του Η αφήγηση του Άρθουρ Γκόρντον Πιμ έγραψε την Σφίγγα των πάγων.
Η επίδραση του Πόε στις τέχνες επεκτείνεται πέραν της λογοτεχνίας. Μια μετάφραση του «Κορακιού» από τον Μαλαρμέ είχε εικονογράφηση του Εντουάρ Μανέ, ενώ ο Πολ Γκογκέν φιλοτέχνησε την προσωπογραφία του Μαλαρμέ με ένα κοράκι στον ώμο του.
Στα αφηγήματά του ο Πόε πειραματιζόταν συνεχώς με νέες τεχνικές ως προς το ύφος, τη θεματολογία και την αφηγηματική στρατηγική. Στο διήγημα «Μια καθοριστική απώλεια» (αφηγείται ένας νεκρός), έγραψε για πρώτη φορά σε πρώτο πρόσωπο, κάτι που συνέχισε συστηματικά, συμβάλλοντας έτσι στην εξέλιξη της μυθοπλασίας.
Ο Κέβιν Χέις μιλάει με σαφήνεια: ο Πόε είναι ο μεγαλύτερος μεταρρυθμιστής, ο μεγάλος καινοτόμος της αμερικανικής λογοτεχνίας.
Μεγάλη επίδραση άσκησε ο Πόε και στον κινηματογράφο, παρέχοντας θέματα στους σκηνοθέτες και επηρεάζοντας την εξέλιξη της κινηματογραφικής θεωρίας και τεχνικής. Αρκετά έργα του μεταφέρθηκαν στη μεγάλη οθόνη. Δεν ήταν μόνο οι φτηνές ταινίες του Ρότζερ Κόρμαν με πρωταγωνιστή τον Βίνσεντ Πράις τη δεκαετία του 1960. Ήταν πρώτα απ’ όλα η γοητεία των έργων του που ώθησε τον Ντ. Γ. Γκρίφιθ να σκηνοθετήσει το 1909, την επέτειο των εκατό χρόνων από τη γέννηση του Πόε, το μικρό βιογραφικό ντοκιμαντέρ Έντγκαρ Άλαν Πόε, όπου ενσωματώθηκαν στοιχεία από το Κοράκι και άλλα ποιήματα ή πεζά.
Ασφαλώς, η μεγάλη προσφορά του Πόε εντοπίζεται στην επίδρασή του στην παγκόσμια λογοτεχνία του 20ού και του 21ου αιώνα. Το αίσθημα καταδίωξης, αποξένωσης και απομόνωσης στο έργο του Φραντς Κάφκα ανακαλεί τις ιστορίες φαντασίας και μυστηρίου του Πόε.
Και βέβαια, είναι ο Πόε που άθελά του δημιούργησε την αστυνομική λογοτεχνία, ένα είδος που δεν υπήρχε στην εποχή του και τελειοποιήθηκε από τους επιγόνους του, κυρίως στην Αγγλία. Οι φόνοι της οδού Μοργκ (1841), το πρώτο διήγημα στην ιστορία της αστυνομικής λογοτεχνίας, περιέχει όλα εκείνα τα στοιχεία στα οποία στηρίζουν μέχρι σήμερα τα αφηγήματά τους οι αστυνομικοί συγγραφείς.
Αλλά και το είδος της επιστημονικής φαντασίας αποτελεί επινόηση του Πόε, o οποίος είχε γοητευτεί από τα μαθηματικά, τον ηλεκτρομαγνητισμό, τη θεωρία των Πιθανοτήτων, τις θεωρίες του Κέπλερ, του Νεύτωνα, του Λαπλάς, τα αερόστατο, τα εξωτικά ταξίδια και τις ψευδοεπιστημονικές ανακαλύψεις, στις οποίες αναφέρονταν συχνά οι αμερικανικές εφημερίδες της περιόδου 1830-1840. Ο Πόε που πίστευε πως όλες οι μεγάλες ανακαλύψεις έγιναν με τη βοήθεια της ενόρασης, το 1835 δημοσίευσε το αφήγημα Το ταξίδι του Χανς Πφάαλ στη σελήνη.
Αρχικά, ο Πόε έγραφε στίχους. Ήθελε να είναι ποιητής, αλλά οι βιοποριστικές του ανάγκες τον έκαναν ν’ αλλάξει προσανατολισμό και ν’ ασχοληθεί με την διηγηματογραφία. Η ζωή του ήταν μια διαρκής πάλη για επιβίωση. Χωρίς οικονομικούς πόρους, κατέληξε στην απόφαση να ζήσει από το γράψιμο. Το πέρασμά του από τον κόσμο, σημαδεύτηκε από τον θάνατο, λες και κάποιος τον είχε καταραστεί. Ήταν ένας δυστυχισμένος άνθρωπος που έτρεχε προς την αυτοκαταστροφή –στα ποιήματα και στα πεζά του διακρίνεται ο τρόμος του θανάτου. Δεν γνώρισε πατέρα, αφού εκείνος τους εγκατέλειψε, και η νεαρή μητέρα του πέθανε φυματική, όταν ήταν μικρός. Η κυρία Άλαν, σύζυγος ενός πλούσιου καπνέμπορου, συμπάθησε το αγόρι και το υιοθέτησε κι έκανε ό,τι μπορούσε για την ευτυχία του. Πέρασε από δυσκολίες, ανησυχίες και δυστυχίες και πέθανε κάτω από ένα σύννεφο μυστηρίου. Ευαίσθητος για τις γυναίκες, μια ζωή ερωτευόταν και συνήθως απογοητευόταν. Στην ουσία, έβλεπε σε κάθε γυναίκα την πεθαμένη μητέρα του κι ένιωθε γι’ αυτήν ανάλογα αισθήματα.
Ήταν προικισμένος, χαρισματικός. Η δύναμή του ήταν το πάθος του για ζωή και η συγγραφική του δεξιοτεχνία καρπός της κληρονομικότητας, μπορεί και του αλκοόλ. Κι όμως έχασε γρήγορα το παιγνίδι της ζωής. Στις 19 Ιανουαρίου του 1849, στα τεσσαρακοστά του γενέθλια, συνειδητοποίησε πως τα όνειρά του για μια σημαντική λογοτεχνική σταδιοδρομία είχαν ναυαγήσει. Οι προσπάθειές του να ζήσει από το γράψιμο απέτυχαν. Στις 27 Σεπτεμβρίου έφυγε από το Ρίτσμοντ με ατμόπλοιο με προορισμό τη Βαλτιμόρη. Οι τελευταίες ώρες της ζωής του καλύπτονται από μυστήριο. Μπεκρόπινε συνεχώς, μέθυσε, ώσπου κατέληξε σε νοσοκομείο της πόλης. Τελικά, στις 7 Οκτωβρίου πέθανε από τρομώδες παραλήρημα. Η ιστορία του θανάτου του είναι από τις πιο θλιβερές της αμερικανικής λογοτεχνίας.
Σήμερα τα έργα του μεταφράζονται και αναλύονται σε όλον τον κόσμο, ενώ γράφονται σχετικές βιογραφίες. Μία από αυτές, από τις καλύτερες, είναι και η παρούσα του Κέβιν Χέις. Ο Πόε είναι παντοτινός και το ενδιαφέρον για τη ζωή του δεν σταματάει.
Kevin J. Hayes, Έντγκαρ Άλαν Πόε, Μετάφραση Κατερίνα Σχινά, Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2016, σελ. 238, τιμή 14,40 ευρώ
