Ένας καινούργιος δογματισμός

του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου

Έχω γράψει από καιρό πως η κρίση μπορεί να οδηγήσει σε εξαιρετικά σοβαρές στρεβλώσεις τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε και αξιολογούμε τη λογοτεχνία. Οι συγγραφείς που έκαναν την εμφάνισή τους στα γράμματα κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1980 και του 1990 έχουν μετατραπεί ήδη σε κλοτσοσκούφι. Ο καθένας σπεύδει να τα βάλει μαζί τους είτε γιατί τότε αποθέωσαν τον άκρατο ατομικισμό, ευθυγραμμιζόμενοι με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εφησυχαστικής ανοχής των πάντων, είτε γιατί τώρα έχουν προσχωρήσει στο μνημονιακό στρατόπεδο, προσπαθώντας να αποσείσουν τις ευθύνες τους για την παλαιότερη συμπαράταξή τους με το καθεστώς της προϊούσης διαφθοράς.

Είναι πλέον ή βέβαιον πως αν συνεχίσουμε έτσι δεν θα μας απομείνει κανένα κριτήριο. Γιατί αυτοί στους ώμους των οποίων πέφτουν όλα περίπου τα αμαρτήματα της περασμένης τριακονταετίας δεν υπήρξαν ποτέ ακριβώς απολογητές της μεταπολιτευτικής αποχαύνωσης. Είτε μας αρέσουν είτε όχι όσα έγραψαν στα νιάτα τους (ο ίδιος τα έκρινα πολλές φορές αρνητικά, τόσο για τις τεχνικές τους ελλείψεις όσο και για την αδυναμία τους να αποκολληθούν από διάφορα κοινωνικά στερεότυπα), με κάποιον τρόπο κατόρθωσαν να συλλάβουν την εποχή της εγωιστικής αδηφαγίας. Τα μυθιστορήματά τους μπορεί να μη στρατεύτηκαν σε κάποιο κίνημα καλλιτεχνικής πρωτοπορίας (αυτό δεν το πίστεψε ποτέ κανένας κι ας κομπάζει ως παραγνωρισμένος κριτικός προφήτης ο Κώστας Βούλγαρης από τις σελίδες των «Αναγνώσεων» της κυριακάτικης «Αυγής»), αλλά πρόλαβαν να υποδείξουν κάτι όχι ασήμαντο: το ιδιωτικό ως έσχατο σκαλοπάτι ενός σαπισμένου και πέρα για πέρα χαλασμένου κοινωνικού ιστού.

Ας διαβάσουμε ξανά, για να μείνω σε τρία χαρακτηριστικά για τη συζήτησή μας ονόματα, τα νεανικά βιβλία του Τατσόπουλου, του Ραπτόπουλου και του Χωμενίδη. Ο πρώτος ξεσπαθώνει σήμερα εναντίον των μνημονίων, ο δεύτερος καταγγέλλει τους πάντες για νεοφιλευθερισμό και ο τρίτος έχει ρίξει βαρύ μνημονιακό νερό στο κρασί του. Τι θα κάνουμε με τα βιβλία τους; Θα τα αποτιμήσουμε ιστορικά ή επί τη βάσει των σημερινών πολιτικών απόψεων των τριών συγγραφέων; Ο Μπουρντιέ, τον οποίο τόσο επίμονα επικαλούνται σε πρόσφατο άρθρο τους στο ‘’Unfollow’’ (τεύχος 12) η Έφη Γιαννοπούλου και ο Θεόφιλος Τραμπούλης, συνέδεσε τους συγγραφείς με το πολιτισμικό κεφάλαιο που διεκδικούν εντός του λογοτεχνικού τους πεδίου όχι με τη δημόσια ρητορική ή με την πολιτική ηθική τους.

Έχουμε ατυχώς επιστρέψει σε μια παγίδα στην οποία εγκλωβίστηκε επί πολλά χρόνια η Αριστερά. Όπως παρατήρησε ο Νικόλας Σεβαστάκης στην «Αυγή» της περασμένης Κυριακής, για άλλη μια φορά αξιολογείται ο βαθμός και η ποιότητα της πολιτικής στάσης λογοτεχνών ή καλλιτεχνών και ένας αδιάλλακτος, δογματικός τόνος είναι έτοιμος να διαπεράσει ολόκληρη την κριτική. Αυτό είναι άραγε όλο κι όλο που έχει να προσπορίσει στη λογοτεχνία και στην κριτική η κρίση; Ένας καινούργιος δογματισμός;