της Άννας Ρωμάνου (*)
Με το νου τη Ρωσία δεν την καταλαβαίνεις
Με μέτρα κοινά να τη μετρήσεις δε μπορείς,
Αυτή έχει το δικό της χαρακτήρα
Μόνο να πιστεύεις μπορείς στη Ρωσία
Φιοντόρ Τιούτσεφ
Toν Ημεδαπό Εξόριστο τον γνώρισα σε μια προβολή ταινιών – αφιέρωμα στον Σεργκέϊ Παρατζάνωφ , στο Τριανόν το 2012. Από τότε δεν έχανα διάλεξή του σε κολλέγια, μπαρ , καφέ, βιβλιοθήκες για τη Ρωσική πρωτοπορία και τον Αργυρό Αιώνα. Οξυδερκής διεισδυτικός γνώστης της ρωσικής ψυχής και της ρώσικης κουλτούρας μα και της συνολικής Ιστορίας του κόσμου , γνώστης της ανθρώπινης ψυχής και ντοστογιεφσκικός ανατόμος της, ξέρει να αιχμαλωτίζει με την Αφήγησή του. Μα πέρα από αυτά υπάρχει κάτι πολύ σημαντικό στο έργο του. Διασώζει και κοινωνεί μια ολόκληρη γενιά ποιητών και συγγραφέων που μαρτύρησαν , εξοντώθηκαν, στις φυλακές, στην εξορία, στα κρατητήρια, στα γκουλάγκ της Σιβηρίας. Έτσι δε με εξέπληξε που το βιβλίο του « Γράμματα από την Ρωσία» μιλούσε για ιστορίες, τόπους, ανθρώπους, μνημεία, γεγονότα με ενάργεια και γοητεία. Στις σελίδες του υπάρχει η άγνωστη χώρα , το μεγαλείο της. Βρίσκεις εδώ την ψυχή της Ρωσίας, το παγωμένο φως του μεσονυκτίου πάνω από τις στέπες του Βόλγα ,τις νιφάδες που σβήνουν ήσυχα πάνω στα καμπαναριά και τους τρούλους της Μόσχας . Ο αέρας θωπεύει δροσερός σημύδες και βελανιδιές, οξιές και πεύκα , τα φύλλα της ιτιάς χτυπούν την ξύλινη σοφίτα της ίζμπας, και το νωπό μαύρο χώμα πλάι στα γκρίζα νερά του Κλιάσμα, μπορείς σχεδόν να το μυρίσεις . Εδώ οι ιστορίες που λένε οι φίλοι στις ψαριές και στα κυνήγια τους είναι η ίδια η ιστορία του κόσμου, οι ανάγκες και οι διαφυγές του. Τα πάθη και η πίστη του. Ακόμα και η πτώση των φύλλων που σχηματίζουν χρυσό χαλί έγινε στίχος μεγάλων ποιητών. Οι εν Χριστώ σαλοί αγιογράφοι συνεχίζουν την παράδοση του Αντρέϊ Ρουμπλιόφ , οι ραδινές μορφές των αγίων με το φως των κεριών αποκτούν υπερκόσμιο φως . Το ίδιο κι οι σεβάσμιες Ρωσίδες με τα χοντρά κοκκάλινα γυαλιά και την ξανθή πλεξίδα δεμένη κότσο , ιερουργούν μέσα σε βιβλιοθήκες , ακαδημίες και αρχεία , σε υπόγεια, σοφίτες, εργαστήρια μοναχικά, ήσυχα δώματα ξεχασμένα και μικρά μουσεία φτιαγμένα με μεράκι. Η ρώσικη ψυχή μετεωρίζεται ανάμεσα στον ενθουσιασμό , το μυστικισμό και την ήρεμη θλίψη, την πνευματικότητα, την αγωνία και την αέναη αναζήτηση. Οι διανοούμενοι κι οι ποιητές , οι ασκητές και οι σαλοί σε αέναη μάχη με τις εξουσίες.
Το βιβλίο αυτό είναι μια κατάθεση ψυχής μέσα από σαράντα και ένα γράμματα γραμμένα σε αίθουσες αναχωρήσεων αεροδρομίων, σταθμούς αυτοκινήτων , καφέ, τραίνα , λεωφορεία. Από εικόνες, εντυπώσεις, συναντήσεις , τοπία, τόπους και συναισθήματα. Από σημειώματα σε φθηνά σημειωματάρια καθ΄ οδόν κάτω από το τσουχτερό κρύο, το παγωμένο ημίφως και τις νιφάδες χιονιού της ρωσικής νύχτας .Έξοχη η έμπνευση να χωριστεί σε τρεις ενότητες ο χείμαρρος αυτός της ρώσικης σκέψης και ψυχής : Περιπλανήσεις και σκέψεις – Πρόσωπα – Τόποι και Ιστορίες. Στο τέλος σπαραχτικός καταλύτης κι επίλογος ,το « Μικρό Μαρτυρολόγιο» .Η αδιάκοπη σχέση μεταξύ του πραγματικού και του φανταστικού που υπάρχει σε κάθε πτυχή της ζωής του μέσου Ρώσου , το αέναο παιχνίδι ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι , το πραγματικό και το φανταστικό, την πραγματικότητα και το όνειρο, αποτυπώνεται με ενάργεια και αμεσότητα στις περιπλανήσεις του συγγραφέα στη πρωτεύουσα και την ρώσικη ενδοχώρα.
Ο συγγραφέας κυκλοφορώντας στο μετρό, στα εμπορικά κέντρα, στα καφέ, σε μεγάλα θέατρα και πειραματικές μικρές σκηνές όπου ανθίζει η πρωτοπορία , σε σπίτια φίλων ποιητών, ζωγράφων, φωτογράφων, συλλεκτών , νοσταλγών και μυστών του παρόντος του παρελθόντος και του επέκεινα , κινούμενος ανάμεσα σε γκαλερί, μικρά χειροποίητα μουσεία , βιβλιοθήκες κιβωτούς που φτιάχτηκαν με μεράκι αιώνων, περπατώντας σε ίζμπες , σε μονές , σε όχθες ποταμών, σε σιωπηλά απόμερα νεκροταφεία, σε κατανυκτικούς ιστορικούς ναούς και σε μοναχικά εργαστήρια, σε ησυχαστήρια και κελιά προσευχής , σε φυλακές, σε τόπους μαρτυρίου, σκιαγραφεί την ανθρώπινη ψυχή σαν άλλος Αντρέϊ Ρουμπλιώφ, με τα κεριά της μνήμης, της προσήλωσης στο χρέος αλλά και της ανάγκης για ειρήνευση, παραμυθία και λήθη ενίοτε ,να φωτοσκιάζουν το πλάνο. Η τρυφερότητα κι η αλληλεγγύη. Η τραγικότητα κι η νοσταλγία . Το ρίγος για κείνα που πέρασαν άντρες και γυναίκες και η αγωνία κι η ανησυχία για κείνα που θα ‘ρθουν. Ο τρόπος των Ρώσων να γερνούν νεάζοντας και να νεάζουν με σκεπτικισμό και όραμα. Με βαθιά θρησκευτική πίστη που δε νίκησε κανένα καθεστώς. Με ποίηση. Πάντα η ποίηση που διατρέχει όλες τις μικρές ή μεγάλες συνήθειες . Η τελετουργία του ρωσικού λουτρού. Η τελετουργία του ρωσικού τσαγιού που αχνίζει στο σαμοβάρι, δίπλα στο πορσελάνινο τσαγιερό , τις κούπες με σπιτικές μαρμελάδες από φρούτα του δάσους. Τα υγρά μάτια. Τα υγρά συναισθήματα. Τα τραπέζια με τα πιάτα στα μνήματα να καλούν τις ψυχές για το γλέντι. Το ψάρεμα στην παγωμένη λίμνη, το κυνήγι στις όχθες των ποταμών και στην απέραντη στέπα , τα όπλα και τα τρόπαια που κρέμονται στους τοίχους . Ο ύπνος πάνω στις σόμπες. Τα μπορς , το κβάς, τα αυτοσχέδια πιάτα με λαρδί ή με τουρσί , μικρά γαστριμαργικά θαύματα για να αντέξει η σάρκα το ποτό, την αιωνιότητα της λευκής νύχτας, το κρύο , την ανασφάλεια και τις κακουχίες. Γενναιόδωροι, καλοντυμένοι στα κοινωνικά και θρησκευτικά έθιμα , γελαστοί, ανοιχτόκαρδοι και γλεντζέδες . Κοινωνοί ενός σπάνιου ιδεώδους ηρωισμού. Για να κερδίσουν την αιωνιότητα, την Ανάσταση , τη Δικαίωση. Η προσωπική θυσία, ο ηρωϊσμός, ο άθλος είναι ψηφίδες της συλλογικής και της ατομικής τους συνείδησης . Οι καθρέπτες , οι πολυέλαιοι, τα τέμπλα. Οι μουσικές , ποιητικές, λογοτεχνικές βραδιές, οι πειραματικές σκηνές , οι λευκοί ναοί με τους πιστούς να μπαίνουν στα παγωμένα νερά ντυμένοι στα λευκά, για να βαπτισθούν. Μέσα από τη βία και το μαρτύριο, μέσα από την εξόντωση εκατομμυρίων ανθρώπων στα γκουλάγκ και στα κρατητήρια, την εποχή του ζόφου υπήρξαν άνθρωποι σαν τον Πλατόνοφ , τον Μπέλι, τον Παστερνάκ. Τον Μπουλγκάκοφ και τον Βολοσίν. Τον Σκριάμπιν και τον Ραχμάνινοφ. Τον Πούσκιν και τον Μαντελστάμ . Την Μαρίνα Τσβετάγιεβα και την Άννα Πασών των Ρωσιών, την Άννα Αχμάτοβα.
Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, « Γράμματα από τη Ρωσία», Επίκεντρο 2017.
(*)Η Άννα Ρωμάνου είναι φιλόλογος
