Tης Μαρίζας Ντεκάστρο.
Η Υπόσχεση είναι ένα παραμύθι που βασίζεται σε πιθανά περιστατικά από την εποχή της Μικρασιατικής καταστροφής, 90 χρόνια πριν, ένα παραμύθι τρυφερό και μαζί τρομαχτικό. Αφηγείται τη χαρούμενη παιδική ηλικία δυο κοριτσιών και την ειρηνική συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων σ’ ένα χωριό κοντά στη Σμύρνη, τον βίαιο χωρισμό τους εξαιτίας του πολέμου και, χρόνια μετά το θάνατό τους, τη φανταστική επανασύνδεσή τους μέσω των εγγονών τους, οι οποίες πραγματοποίησαν την υπόσχεση που είχαν δώσει εκείνα τα κορίτσια, η Ευγενία και η Φάτμα, τη στιγμή του χωρισμού. Οι ενήλικες εγγονές και συνονόματες των αρχικών ηρωίδων, συναντήθηκαν εκεί κοντά στη Σμύρνη, για να ξαναπιάσουν το νήμα της σχέσης των γιαγιάδων τους σε νέες συνθήκες, χωρίς τα τραύματα που έφεραν οι παλιοί. Στην ουσία το παραμύθι δεν υμνεί την ‘ελληνοτουρκική φιλία’ που έδεσε με το πέρασμα των χρόνων, αλλά μιλάει για τα ανθρώπινα συναισθήματα έτσι όπως ορίζονται από τη μνήμη.
Για να εικονογραφηθεί αύτη η μνήμη σε κάθε της διάσταση, η Ντανιέλα Σταματιάδη χρησιμοποίησε ως εικονογραφικό υλικό ασπρόμαυρες φωτογραφίες της εποχής. Αυτή η άποψη για την εικονογράφηση είναι γνωστή και δοκιμασμένη, εκείνο όμως που μετράει είναι το αποτέλεσμα, δηλαδή εάν και πώς θα μιλήσουν οι παλιές φωτογραφίες στα παιδιά.
Είναι γνωστό ότι οι φωτογραφίες προσφέρουν πληροφορίες και ότι χρησιμοποιούνται για εκπαιδευτικούς σκοπούς με σκοπό να δώσουν το στίγμα των γεγονότων στα οποία αναφέρονται. Δεν μπορούμε όμως να παραβλέψουμε το γεγονός ότι ενδεχομένως να είναι αδιάφορες για αναγνώστες που δεν έχουν την ωριμότητα ώστε να κάνουν αναγωγές και να τις συνδέσουν, είτε με όσα ακούνε και μαθαίνουν στο σχολείο είτε με δικές τους οικογενειακές ιστορίες και έτσι να μπορέσουν να διαβάσουν όσα εικονίζει καθεμιά τους και να εμπλακούν στο συγκεκριμένο παραμύθι.
Η καλλιτέχνης, με τις επεμβάσεις που έκανε, μεταμόρφωσε εικαστικά και νοηματικά τις παλιές φωτογραφίες, τις έκανε, κατά κάποιον τρόπο, πιο ζωντανές χωρίς ωστόσο να αλλοιώσει το αρχικό ντοκουμέντο. Επενέβηκε και επεξεργάστηκε με χρώμα τα στοιχεία στα οποία θέλει να δώσει βάρος, για παράδειγμα ένα πράσινο κλειστό παράθυρο, ένας κόκκινος μπόγος, προσφυγικός καταυλισμός σ’ ένα ανθισμένο λιβάδι ώστε να προσανατολίσει μ’ αυτόν τον τρόπο τη ματιά του αναγνώστη κυρίως στα συναισθήματα (ανησυχία, φόβος, αγωνία, θυμός αλλά και τρυφερότητα κι αγάπη) που απορρέουν από την ιστορία που αφηγείται η συγγραφέας .
Είναι γεγονός ότι η εικονογράφηση των βιβλίων για παιδιά είναι καλλιτεχνική εργασία εξαιρετικά απαιτητική και ο εικονογράφος είναι απολύτως συν-δημιουργός του βιβλίου (όπως στην Υπόσχεση). Επίσης, κατά γενική ομολογία, η δουλειά του εικονογράφου δεν αμείβεται όσο της αξίζει με αποτέλεσμα πολλοί εικονογράφοι να επαναλαμβάνουν με άγχος κι ευκολία το ίδιο αναγνωρίσιμο στυλ, πράγμα που αποβαίνει αρνητικό για τα ίδια τα βιβλία και για το κοινό τους.
Σ’ αυτές τις δύσκολες συνθήκες εργασίας, η Ντανιέλα Σταματιάδη ξεχωρίζει γιατί τολμάει να δοκιμάζει και να δοκιμάζεται. Δικαίως λοιπόν είναι η ελληνίδα υποψήφια για το Βραβείο Άντερσεν της Εικονογράφησης 2012.
Τρεις επισημάνσεις:
- σελ. 12, …Ήταν χτισμένο πάνω σ’ ένα λόφο με θέα την υπέροχη, αστραφτερή παραθαλάσσια πόλη της Μικράς Ασίας, τη Σμύρνη, που βρίσκεται σήμερα στην Τουρκία… Η Σμύρνη, ανεξάρτητα από τον μεγάλο ελληνικό πληθυσμό που είχε πριν από το ’22, ανήκε από πάντα στην Τουρκία και δεν ήταν ποτέ μέρος της ελληνικής επικράτειας.
- σελ. 22, Ο ελληνικός στρατός έφυγε, έρχονται οι Τούρκοι… ασαφές. Γιατί υπήρχε ελληνικός στρατός στην Τουρκία και γιατί έφυγε; Από πού και γιατί ήρθαν οι Τούρκοι αφού η ιστορία διαδραματίζεται στην Τουρκία; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Anna Conomos έγραψε το παραμύθι θέλοντας να τονίσει την ανθρώπινη πλευρά των συμβάντων. Ωστόσο κείμενο και εικονογράφηση πατούν γερά στα συγκεκριμένα γεγονότα της καταστροφής της Σμύρνης, τα οποία δεν είχε προφανώς σκοπό να εντάξει στην αφήγηση. Έτσι το συγκεκριμένο απόσπασμα δημιουργεί ερωτηματικά στον αναγνώστη, ιδιαίτερα όταν δεν έχει την ιστορική γνώση της περιόδου.
- Η υπόσχεση δημιουργήθηκε, ως εκπαιδευτικό υλικό, στο πλαίσιο της έκθεσης Δυο φορές ξένος που παρουσιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη το 2012.
Anna Conomos –Ντανιέλα Σταματιάδη
Η Υπόσχεση
Μετ. Αδαμαντία Πανά
Εκδ. Ποταμός-Anemon Productions, 2012
