Διαρκής Αποστασία και Παραβατικότητα στο Δον Χουλιάν του Χουάν Γκοϋτισόλο(του Ελευθέριου Μακεδόνα)

0
396

 

του Ελευθέριου Μακεδόνα[1]

 

In memoriam: Juan Goytisolo

“Σε πόλεμο, ταυτόχρονα με τους Βυζαντινούς και τους Βέρβερους, οι Άραβες στρατιωτικοί ηγέτες επεκτείνουν της αφρικανικές κτήσεις τους και, ήδη το έτος 682, ο Ούκμπα είχε φτάσει στον Ατλαντικό, αλλά δεν κατάφερε να καταλάβει την Ταγγέρη κι έτσι, υποχρεώθηκε να παρεκκλίνει προς τον Άτλαντα,[2] [καθοδηγούμενος] από ένα μυστηριώδες πρόσωπο, στο οποίο οι μουσουλμάνοι ιστορικοί αναφέρονται σχεδόν πάντα με το όνομα Ουλιάν και το οποίο πιθανώς να ονομαζόταν και Χουλιάν ή ίσως και Ουρμπάνο, Ουλμπάν ή Μπουλιάν. Σε αυτόν επρόκειτο σύντομα να βασιστεί ο μύθος που φέρει το όνομα “Κόμης Δον Χουλιάν” και, στην πραγματικότητα, δεν γνωρίζουμε εάν ήταν Βέρβερος, Γότθος ή Βυζαντινός, εάν κυβερνούσε το Σέπτεμ[3] ως κόμης, αφού η συγκεκριμένη περιοχή εξαρτιόταν τότε από το Βησιγοτθικό Βασίλειο, εάν ήταν ένας Έξαρχος ή ένας Κυβερνήτης, ο οποίος εξαρτιόταν από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ή, πράγμα που φαίνεται να είναι και το πιο πιθανό, εάν ήταν ένας Βέρβερος ευγενής της Καθολικής φυλής της Γκομέρα…

  1. G. DE V., Historia de España[4]

 

Με το απόσπασμα αυτό από την Ιστορία της Ισπανίας, του Λουίς Γκαρθία ντε Βαλντεαβελιάνο ξεκινά το μυθιστόρημά του Η Διεκδίκηση του Κόμη Δον Χουλιάν (αργότερα μετονομάσθηκε απλώς σε Δον Χουλιάν) ο μεγάλος Ισπανός συγγραφέας Χουάν Γκοϋτισόλο.

Γιατί ‘διεκδίκηση’; Γιατί από τις σελίδες του βιβλίου, ο διαβόητος ‘Δον Χουλιάν’, ο θεωρούμενος ως ο μεγαλύτερος προδότης στην Ιστορία της Ισπανίας, διεκδικεί τον ιστορικό του ‘αποχαρακτηρισμό’ από εθνικός προδότης και ‘αντι-ήρωας’ και την ανακήρυξή του, αντιθέτως, σε ήρωα της σύγχρονης Ισπανικής Ιστορίας.

Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα-κόλαφο, μέσω του οποίου επιχειρείται μία ολοκληρωτική αποδόμηση όλων εκείνων των στοιχείων που συνθέτουν την Ισπανική ταυτότητα. Ο κεντρικός του ήρωας Άλβαρο Μεντιόλα – κοινός και στα τρία βιβλία τής αποκαλούμενης ‘τριλογίας τής προδοσίας’[1] – ο οποίος δεν είναι άλλος από τον αφηγητή-Γκοϋτισόλο, σε μία παραληρηματική και καθηλωτική πρόζα ‘ροής συνειδήσεως’, φαντασιώνεται ότι είναι ο Δον Χουλιάν κι ασελγεί κατά συρροήν εναντίον όλων των ιερών και οσίων τής Ισπανίας. Και δεν μένει εκεί. Επεκτείνει την κριτική του και γενικότερα, κατά όλων των σχετιζόμενων με αυτήν ιδεών και φαινομένων, μερικά από τα οποία συναντώνται και σε παγκόσμια κλίμακα, όπως: το Έθνος˙ η (Καθολική) Εκκλησία κι ο Χριστιανισμός˙ η κενολόγος Ρητορική κι η επίδρασή της σε κάθε επίπεδο της ανθρώπινης ζωής˙ γενικά, η ταύτιση με κενές περιεχομένου Μεγάλες Ιδέες κτλ.

Εξετάζουμε στη συνέχεια πιο αναλυτικά, τον τρόπο με τον οποίο ο Γκοϋτισόλο πραγματοποιεί την αποδόμηση της Ισπανίας κι ορισμένων από τις παραπάνω κατηγορίες και φαινόμενα του σύγχρονου – όχι μόνο Ισπανικού – κόσμου.

  1. Η Ισπανική ‘μάσκα’

Η Ισπανία κι η Ισπανικότητα εμφανίζονται ως έννοιες μισητές σε ολόκληρο το Δον Χουλιάν. Ακούραστα, ο Γκοϋτισόλο επιτίθεται εναντίον τους, χωρίς κανέναν οίκτο. Το βασικό του πρόβλημα με την Ισπανία φαίνεται να συνοψίζεται στην Ισπανική ‘μάσκα’,[2] όπως την αποκαλεί. Η ‘μάσκα’ αυτή συντίθεται από πολλές – επίπλαστες και, ‘μεταφυσικού’ χαρακτήρα – έννοιες, πάνω στις οποίες έχει χτιστεί η σύγχρονη εθνική Ισπανική ταυτότητα: “… να επιδεικνύεις μία πελώρια μάσκα! :[3] να αγορεύεις με στόμφο! παρακινημένος από τύψεις, ελπίδες, αμφιβολίες : υιοθετώντας μία στρατηγική μακροπρόθεσμου χρονικού ορίζοντα, μία ευπροσάρμοστη τακτική :  συμμετέχοντας σε λογοτεχνικές συζητήσεις καφενείων καλλιεργώντας σημαντικές φιλίες : σεβάσμιος, μετρημένος, συνετός : με απότομες εκρήξεις τρόμου και συστολές : μέχρι την τελική αποθέωση : ακαδημαϊκή αναγνώριση, βραβείο του Οργανισμού Αλ Καπόνε![4] : …”.

Μία μάσκα πολύπλοκη, βασισμένη σε μία ακατάσχετη, κενή περιεχομένου Ρητορική, γεμάτη βερμπαλισμούς και κούφιες Μεγάλες Ιδέες, με την επίφαση ενός μέτρου και μίας σύνεσης στο παρόν, η οποία, ωστόσο, δεν αντιστέκεται στον πειρασμό να ατενίσει, γεμάτη αριστοκρατικό και εθνικιστικό κομπασμό, το Μεγαλειώδες της Μέλλον.

Μία μάσκα, της οποίας οι αδιαπραγμάτευτοι όροι είναι “… χαρακτήρας και ύφος μέχρι τον τάφο![5] όσο περισσότερος χαρακτήρας, τόσο περισσότερο ύφος! : όσο περισσότερο ύφος, τόσο περισσότερος χαρακτήρας! και η καρέκλα σου καλά φυλαγμένη στη Χιχόν[6] : γράφοντας διατριβές γύρω από το μυστικισμό, την ταυρομαχία, τον Στωικισμό : γύρω από την καστιλιάνικη αντίληψη της τιμής ή για το δεκάλογο του ιδανικού χριστιανού ιππότη : μετατρεπόμενος έτσι σε εθνικό θεσμό: σε ζωντανό παράδειγμα : σε φως κι οδηγό για τις νέες, καρπετοβετονικές[7] γενεές : αρρωστιάρης πια και κλινήρης : με το χέρι στην καρδιά : ιερατικής μορφής, μπροστά στα έκθαμβα πλήθη: Α, με πληγώνει η Ισπανία”![8]

Ένας μυστικισμός ψευδής (νοούμενος ως αέναος μηρυκασμός αφηρημένων μεταφυσικών ιδεών, ο οποίος εξωτερικεύεται κυρίως ως αποστροφή προς την ύλη και τη σάρκα)˙ η ταυρομαχία (ενδεδυμένη αυτήν ακριβώς την επίπλαστη μυστικιστική ‘πνευματικότητα’)˙ η στωικότητα κι η ρητορική (ολέθρια κληροδοτήματα του καταγόμενου από την Κόρδοβα Ρωμαίου φιλοσόφου Σενέκα, ο οποίος αντιμετωπίζεται από τον Γκοϋτισόλο ως ο πρωταίτιος τής σημερινής απεχθούς Ισπανικής προσποίησης)˙ το οιδαλέο Ισπανικό εθνικό αίσθημα˙ ο Χριστιανισμός: ιδού ορισμένες από τις Μεγάλες (κενές) Ιδέες που συνθέτουν αυτό που ο Γκοϋτισόλο αποστρέφεται ως την αφόρητη Ισπανική επιτήδευση, τη ‘μάσκα’. Ας δούμε πιο αναλυτικά, πώς οργανώνεται η επίθεσή του κατά αυτής της ‘μάσκας’, γύρω από τις παραπάνω συντεταγμένες.

  1. Πόλεμος στη σάρκα!

Για το τόσο χαρακτηριστικό Ισπανικό μίσος κατά της σάρκας ο Γκοϋτισόλο θα γράψει: “… η ύλη, το σώμα, τα σώματα, βρίσκονται ή θα έπρεπε να βρίσκονται υπό τις διαταγές τού πνεύματος : εάν το αρνηθούν, τότε πρέπει να τους επιβληθεί δια της βίας, της ποινής, της τιμωρίας, είτε πάνω τους είτε πάνω στους άλλους : η πειθαρχία, η κάθαρση, η αιμορραγία : το profluvium sanguinis[9] : η προνοητική εξάλειψη των ερυθρών αιμοσφαιρίων κι ένα άτεγκτο και ριζοσπαστικό διαιτητικό καθεστώς …”. [10]

Το σώμα αποτελεί το θεμελιώδες πρόβλημα και πρέπει να ποδοπατηθεί, να βασανισθεί, να εξαλειφθεί, στο όνομα ενός ιδεατού, – Χριστιανικού ή άλλου, – ‘επέκεινα’. Η ζωικά υπαγορευμένη επιθυμία τού εδώ και του τώρα στιγματίζεται ως ζωώδης και ποταπή και αντιπαραβάλλεται μονίμως με ένα θρησκευτικά χρωματισμένο ιδεώδες.

Αυτή η (αυτο)τιμωρητική στάση απέναντι στη ζωή, αυτή η δογματική πειθαρχία απέναντι στο ‘καθήκον’ προς έναν Θεό, μία Πατρίδα ή οποιοδήποτε άλλο Μεγάλο Πνευματικό Ιδανικό, είναι που έχουν οδηγήσει σε μία κακώς νενοημένη Ισπανική μυστικιστική πνευματικότητα και, – όπως σωστά είχε προβλέψει ο Βίλχελμ Ράιχ, – σε μία ‘θωρακισμένη’ χαρακτηροδομή, την Ισπανική ‘μάσκα’, τον Ισπανικό ‘χαρακτήρα’ και το ‘ύφος’, σύμφωνα με τη διατύπωση του Γκοϋτισόλο.

  1. Χριστιανισμός

Έτσι, η ζωή παρενοχλείται διαρκώς από την πιεστική παρόρμηση της κατάκτησης ολοένα και πιο αόριστων κι ανέφικτων μεταφυσικών ‘κορυφών’. Όπως συμβαίνει επί παραδείγματι με τη Χριστιανική ‘κορυφή’:

“…

»Ο χριστιανός ιππότης αισθάνεται βαθιά στην ψυχή του έναν πόθο για την αιωνιότητα, τόσο διακαή, ώστε δεν είναι σε θέση να περιμένει ούτε καν το φυσικό τέλος της σύντομης ανθρώπινης ζωής. Σε αντιδιαστολή με άλλου είδους ψυχές, οι οποίες προσβλέπουν στο απροσμέτρητο, διαμέσου της αργής οδού του πεπερασμένου, ο χριστιανός ιππότης φιλοδοξεί, με ένα μόνο σάλτο, να βρεθεί ίσια στην καρδιά της θείας ουσίας.»[11]

από τα σκονισμένα ράφια της βιβλιοθήκης τέσσερις αιώνες καστιλιάνικης σαπίλας σε παρατηρούν : …”.

  1. Ταυρομαχία

Ή με το ‘ταυρομαχικό’ Ιδεώδες, συναφές προς όλα τα υπόλοιπα Ισπανικά ψευτο-Ιδεώδη:

“… ο Μανολέτε[12] προσφέρει τις αθάνατες διδαχές του περί γκριμάτσας και μιμητικής, περί του καρπετοβετονικού του δόγματος της απάθειας : περί του λήμματός του ‘χαρακτήρας και ύφος μέχρι τον τάφο’: τόλμη, ηρωική αποφασιστικότητα, περιφρόνηση των υλικών αγαθών, πείσμα, αδιαλλαξία : ατάραχη πίστη, χωρίς κανένα σύννεφο : νηφάλια υποταγή στο θέλημα του Θεού όσο περισσότερος χαρακτήρας, τόσο περισσότερο ύφος : όσο περισσότερο ύφος, τόσο περισσότερος χαρακτήρας …”. Το αποτέλεσμα: “… ένα ύφος αδιαπέραστο κι ερμητικό : δερματο-σκελετικής δομής, συναρμολογημένο σαν πανοπλία : ταυτόχρονα η όψη του αποκτά μία γρανιτική σκληράδα : …”.

  1. Ισπανικός εθνικισμός

Αδιαφοροποίητα, πληκτικά σχεδόν, όλα ανεξαιρέτως τα σεπτά ιδανικά πάνω στα οποία δομήθηκε η Ισπανία κι η Ιδέα της οδηγούν, σύμφωνα με τον Γκοϋτισόλο, στην ίδια άκαμπτη, όσο και γελοία Ισπανική ‘μάσκα’ και, δικαίως, τα κατακεραυνώνει όλα τους, χωρίς οίκτο.

Και κυρίως την αδικαιολόγητη, όσο και γελοία, εθνική αλαζονεία των Ισπανών:

“… χάρη σε μια χούφτα επιφανών ανδρών : δάσκαλοι αγαπητοί, που τους θαυμάζουν και τους σέβονται σε παγκόσμια κλίμακα : υδροσκόποι και σπηλαιολόγοι των πιο απόκρυφων υπόγειων κοιτασμάτων, φλεβών και πηγών της ψυχής σας : ερευνητές χιλιετών ουσιών, ξεψειριστές μακρινών γενεαλογικών δέντρων : επιφανείς τζέντλεμεν υποδειγματικής κοσμικής συμπεριφοράς : θεωρητικοί της ζωτικής λογικής,[13] προάγγελοι και προπορευόμενοι του Χάιντεγκερ : υπερασπιστές του ευγενούς πολιτισμού που μάχεται τη βαρβαρότητα : εξισπανιστές της Ευρώπης, εξευρωπαϊστές της Ισπανίας[14] : … ηγέτες του τρομερού Ιβηρικού σοβινισμού, του μοναδικού και προνομιούχου ισπανόφωνου πεπρωμένου : …”.

Η εθνική αυτή αλαζονεία, στις πιο ακραίες εκδηλώσεις της, παύει να είναι απλά γραφική και γίνεται επικίνδυνα βίαιη, καθώς κρυσταλλώνεται στον ακραίο Ισπανικό εθνικισμό:

“… ύστερα, αναπολούν κοινές μνήμες και ιστορικά γεγονότα που τους αποτραβούν νοσταλγικά στη χαρούμενη, φωτεινή εποχή της γενναίας και πολεμοχαρούς νεότητάς τους : με την ανδροπρεπή αδελφοσύνη των όπλων και των γραμμάτων, της γκαρδιακής, επιστήθιας προσκόλλησης στην Παγκόσμια επιχείρηση σωτηρίας : …

τότε, ο καργιόλης ο θείος[15]

ναι, μέσα από το ανάχωμα

κι εγώ με το πολυβόλο

τους γαμήσαμε

χα χα!

τους κάναμε σκόνη

σαν τις μύγες

τακ, τακ, τακ, τακ!

α, τί εποχές κι εκείνες!”

  1. Τέσσερις αιώνες υψηλής Ισπανικής Λογοτεχνίας

Ο Ισπανικός ‘θωρακισμένος’ χαρακτήρας, το φουσκωμένο Ισπανικό συλλογικό ‘Εγώ’ έχει δομηθεί λοιπόν πάνω στις κίβδηλες μεταφυσικές ‘αξίες’ τού μυστικισμού, της κατίσχυσης του πνεύματος έναντι της σάρκας, της βίαιης καταστολής των ‘κατώτερων’ ζωικών παρορμήσεων, του Θεού, του Έθνους, της Ταυρομαχίας. Και πίσω απ’ όλα αυτά, ξεπροβάλλει συστηματικά μία ξεδιάντροπα ‘θεατρική’ προσέγγιση στη ζωή – η Ισπανική ‘μάσκα’ – κι η συναφής με αυτήν υποδούλωση της ολότητας της ζωής στην ψευδή πραγματικότητα της Λέξης: η Ρητορική. ‘Μάσκα’ και Ρητορική κυβερνούν κάθε εκδήλωση της Ισπανικότητας, σύμφωνα με τον Γκοϋτισόλο. Κατεξοχήν πεδίο όπου θάλλουν και οι δύο, υπήρξε βεβαίως η μεγάλη Ισπανική λογοτεχνία:

“… διαλέγοντας τώρα το χαρτόδετο τόμο με τις χίλιες καλύτερες ποιήσεις τής γλώσσας : το “Δύο του Μαΐου”,[16] το σονέτο τού Ενρίκε Λόπεθ Αλαρκόν![17] : μόλις συγκρατώντας τα σάλια σου, καθώς αποθέτεις το συμπαγές κουφάρι ενός τάβανου και φλαπ! : consummatum est[18] : τσακισμένος ο αψεγάδιαστος ενδεκασύλλαβος, μουτζουρωμένο το καλοδιατυπωμένο τερτσέτο! : πνίγοντας στο λαρύγγι σου την κραυγή τού Ταρζάν : σεισμική χαρά, που θριαμβολογεί και ξεχειλίζει : …”.

Ο αφηγητής επιμελώς αφήνει εκτεθειμένα φαγητά στο σπίτι του για μέρες, στη συνέχεια συλλέγει προσεκτικά ένα ένα τα έντομα που μαζεύονται, επισκέπτεται τη βιβλιοθήκη όπου βρίσκονται ορισμένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της κλασσικής Ισπανικής Λογοτεχνίας και, λαμβάνοντας όλες τις απαραίτητες προφυλάξεις ώστε να μην τον αντιληφθούν οι περιφερόμενοι φύλακες, πιέζει τα νεκρά ή ημιζωντανά έντομα μεταξύ των σελίδων των πολύτιμων τόμων, εκστασιασμένος στη σκέψη τής καταστροφής σύσσωμης της εθνικής λογοτεχνικής κληρονομιάς!

Κανένα από τα μεγαθήρια της Ισπανικής Λογοτεχνίας δεν γλιτώνει από τη χλεύη και το μένος του, ειδικά οι μεγάλοι εκπρόσωποι του Ισπανικού ‘δράματος τιμής’, της περιόδου τού ένδοξου Ισπανικού Μπαρόκ: ούτε ο Καλντερόν ντε λα Μπάρκα (1600-1681), ούτε ο Τίρσο ντε Μολίνα (1579-1648), ούτε το ‘τέρας’ τής κατασκευής ρίμας – όπως τον είχε αποκαλέσει ο Θερβάντες – Φέλιξ Λόπε ντε Βέγκα (1562-1635), του οποίου το πρώτο όνομα ο Γκοϋτισόλο παραφράζει χλευαστικά: “Φένιξ, το grand canard farci[19] της καστιλιάνικης λογοδιάρροιάς μας: φευγαλέα νοσταλγία, που σε παρασύρει στον όμορφο Αιώνα του Χρυσού Χαρτονιού[20] και στη σκατοχώρα σου”.

Δεν ορρωδεί ούτε καν προ του ίδιου του Θερβάντες, του κατά κοινή, αλλά και δική του ομολογία, πατέρα τής σύγχρονης ισπανόφωνης λογοτεχνίας. Κατά την προσφιλή του τακτική να επιτίθεται στην Ισπανία γύρω από συγκεκριμένες λέξεις-κλειδιά που την προσδιορίζουν – στη συγκεκριμένη περίπτωση, γύρω από τη λέξη ‘ρεβίθι’ – γράφει:

‘ … το εγκρατές, απέριττο, άτεγκτο, συμπαγές, εθνικό ρεβίθι : επίκεντρο και κινητήρια δύναμη των ένδοξων φλαμανδικών, ιταλικών και υπερπόντιων εκστρατειών σας : χυτήριο παραγωγής ρωμαλέων και σκληροτράχηλων ανδρών : γλυκών και καταπραϋντικών αναθυμιάσεων και πνευματώδους φλέβας : η πατρίδα σας υπήρξε, είναι και θα είναι ένας ρεβιθότοπος : και το σύμβολό σας, ήρωας απύθμενων ιβηρικών καταβολών, πεπαλαιωμένης, ταγγισμένης Σενεκικής γενεαλογίας, ο Ρεβιθότε της Μάντσα …’.[21]

  1. Σενέκας

Πίσω από την κάθε μία αράδα της μεγάλης Ισπανικής λογοτεχνικής παράδοσης, ο Γκοϋτισόλο διακρίνει σταθερά τη μορφή τού Σενέκα (4 π.Χ.-65 μ.Χ.), στην οποία συνοψίζονται η μεγαλόστομη ρητορεία, η ‘στωική’ στάση απέναντι στη ζωή, η τραγική – όσο και εγωπαθής – ενατένιση ενός ένδοξου παρελθόντος κι ενός ακόμη πιο πολλά υποσχόμενου μέλλοντος:

“… πίνουν από τις πηγές των πιο καθάριων Σενεκικών ουσιών : η γενεαλογική γραμμή του Σενεκισμού, άλλοτε καλά θαμμένη όπως ο Γκουαδιάνα,[22] άλλοτε στην επιφάνεια της γης, φαρδιά-πλατιά και μεγαλοπρεπής, ποτέ δεν έπαψε να επιζεί στην Ισπανία : η στωική αποδοχή του ιστορικού πεπρωμένου είναι το προεξέχον χαρακτηριστικό της ισπανικής στάσης απέναντι στη ζωή: ο καρπέτος αντιλαμβάνεται την Ιστορία ως μία αργή διαδικασία αυτοκάθαρσης, σαν μία διαρκή ασκητική δοκιμασία τελειοποίησης : στα βάθη της ιβηρικής ψυχής υπάρχει ένα άφθαρτο υπόλειμμα στωικισμού το οποίο, συναδελφωμένο με το χριστιανισμό, έχει διδάξει στους ανθρώπους του Οροπεδίου[23] να υποφέρουν και να αντέχουν : τους έχει μετατρέψει σε μία κάστα αποξηραμένης κράσης, σκληρής κι ακανθώδους, μία κάστα ανθρώπων λιτών, προσαρμοσμένων στην ανοικτιρμοσύνη του ουρανού και τη φτώχεια του κλίματος : ακόμη και το τοπίο, αυτό το τόσο αγαπητό σε ‘μάς τοπίο, δείχνει μουλιασμένο στις Σενεκικές ηθικές αναθυμιάσεις όπως ευφυώς παρατήρησαν οι δάσκαλοι του 98 κι όπως το αποτύπωσαν σε αθάνατες σελίδες μετάξινου ύφους, αποφθεγματικού, ήπιου, με ένα είδος σοβαρής τρυφερότητας που θα έλεγε κανείς ότι της βγαίνει από το μεδούλι Καστίλη, ω Καστίλη! : …”.[24]

  1. Η απόβαση του Ταρίκ[25]

Απαιτείται άμεσα μία ολική λύση. Κι επειδή καθετί το σάπιο δεν μπορεί φυσικά να αυτοκαθαρθεί ενδογενώς, η εξωτερική παρέμβαση κρίνεται αναγκαία. Η επίκληση του Ταρίκ από τον αφηγητή-Γκοϋτισόλο φαντάζει νομοτελειακή. Ξανά και ξανά, καλεί τον Ταρίκ και τις ορδές των πολεμιστών του να καταλάβουν την Ισπανία και να ισοπεδώσουν οτιδήποτε το Ισπανικό στο πέρασμά τους:

“… αποβιβαστείτε! και, από το γοργό πλοίο του Ταρίκ, θα πατήσεις το πόδι σου στην ολέθρια χώρα και θα αναλάβεις τη γενική διεύθυνση των επιχειρήσεων θα μεταμφιέσεις σε καρπέτους τους σκληροτράχηλους κι ορεσίβιους πολεμιστές σου και θα τους μπάσεις μέσα στο ποδοσφαιρικό ταυρομαχικό πλήθος θα καταλάβεις εκκλησίες, βιβλιοθήκες, στρατόπεδα, το μοναστήρι τού Γιούστε, το Σαν Λορένθο ντελ Εσκοριάλ, το Λόφο των αγγέλων θα απελευθερώσεις το τζαμί της Κόρδοβα, τη Χιράλδα, την Αλάμπρα θα ισοπεδώσεις το παλάτι του Κάρλος του Πέμπτου στη Γρανάδα θα εγκαταστήσεις το χαρέμι σου στον κήπο τού Ελ Ρετίρο[26] θα υποδαυλίσεις την αποστασία των μουλαδίων[27] και την κορανική προπαγάνδα όταν πια η άτολμη Χερσόνησος ήδη θα παρουσιάζει πολλαπλές εστίες μόλυνσης κι η οργανική αντίσταση ήδη θα καταρρέει, εσύ θα προχωρήσεις στην τελική βάναυση επίθεσή σου με τα κοφτερά όπλα της προδοσίας, στην πρώτη γραμμή των Μαροκινών μουσουλμάνων ατάκτων σου”.

Το δε τέλος δεν θα πρέπει να είναι ομαλό, αλλά βασανιστικό κι αργόσυρτο και να προκαλεί όσο το δυνατό περισσότερο πόνο:

“… όχι

δεν είναι έτσι

ο θάνατος δεν αρκεί

η καταστροφή σου πρέπει να συνοδευτεί από τα πιο ανεπαίσθητα βασανιστήρια

πεινασμένα σκυλιά

αιμοδιψείς λύκοι

βδέλλες

θα πιουν το νεανικό σου αίμα, φρέσκο κι αγνό

μαζί με έξι ακόμη νέους και εφτά παρθένες

θα προσφερθεί ανυπεράσπιστο σε πραγματικό ολοκαύτωμα

σπονδή στο τέρας το φυλακισμένο από το βασιλιά Μίνωα στο δαιδαλώδη

λαβύρινθο της Κρήτης

μικρά λιονταριού

ήρεμα εκ πρώτης όψεως

θα μεταμορφωθούν με το πρώτο δάγκωμα

σε ανηλεή

αδυσώπητα θα αναπηδήσουν σβέλτα

θα βυθίσουν τα νύχια τους

θα μπήξουν τα δόντια τους

στο πονεμένο σου κορμί

το αλυσοδεμένο σε πέτρα του Καυκάσου, ένας αετός ζωγραφίζει

ψηλά επίμονους και δυσοίωνους κύκλους

παραμονεύει για ώρα

και απροειδοποίητα

επιδράμει ιλιγγιωδώς εναντίον του

και του κατασπαράζει το συκώτι …”.

  1. Η διεκδίκηση της σάρκας

Η γεωγραφική κατάκτηση θα συνοδευτεί από μία ακόμη πιο βίαιη σεξουαλική κατάκτηση. Ο Γκοϋτισόλο προσφεύγει στο άσεμνο λεξιλόγιο και στη βωμολοχία, φαντασιώνεται πορνογραφικές σκηνές με ‘πρωταγωνίστριες’ αγνές Ισπανίδες κορασίδες, ταγμένες στο λόγο του Θεού και στην ηθική, γιατί ξέρει, ότι έτσι καταφέρνει το πιο επώδυνο δυνατό πλήγμα στη σεμνοτυφία και τον πουριτανισμό της Ισπανίας:

“… η μάνα σου και το φίδι, το φίδι κι η μάνα σου : κι αυτή είναι επίσης περίεργη και θέλει να το γνωρίσει : η θρησκεία, η ηθική είπες; : ανοησίες : όλα τα θηλυκά είναι το ίδιο : το φίδι (ο ισχυρός μου φίλος) διατάζει : αυτές (φτωχές ή πλούσιες, γριές ή νεαρές) υπακούν : καμία (άκουσέ με καλά : καμία) δεν αμφισβητεί ή αντιστέκεται στη δύναμή του : η αγαπημένη σου μητέρα είναι σαν τις άλλες : αμφιβάλλεις; : φέρ’ την μου αύριο και θα δεις : θα τη βάλω να κάτσει εδώ, όπως έκανα και με ‘σένα, και θα τη μυήσω στις τελετές της λατρείας : το δόσιμο, η υγρή καταφρόνια, τα σκαμπίλια : κι εσύ θα είσαι μπροστά και θα βλέπεις : η μαμάκα σου και το φίδι, το φίδι κι η μαμάκα σου : …”.

Ο Γκοϋτισόλο-φυγάς, ο αποκλίνων ομοφυλόφιλος, ο αποστάτης κι αιρετικός, αυτός που μίσησε όσο κανείς άλλος την Ισπανία και το επηρμένο, υποκριτικά εξευγενισμένο, συντηρητικό της πρόσωπο, προσφεύγει ξανά και ξανά στον Αραβικό κόσμο, ως τη μόνη δύναμη που είναι ικανή να καταστρέψει και πάλι – όπως το έπραξε και άλλοτε – μία σύγχρονη Ισπανία, η οποία, περισσότερο από ποτέ, ταυτίζεται με “την έκκριση, τη σαπίλα, το ψοφίμι”.

Ο βιασμός από τον πρωτόγονο – αμόλυντο από το Δυτικό Πολιτισμό – Άραβα άντρα είναι, σύμφωνα με τον Γκοϋτισόλο, ο παράγοντας που μπορεί να αφανίσει οριστικά κάθε Ισπανικό ίχνος: “αρχαίος και σοφός έρωτας μωαμεθανού τράγου : μακριά από τις άγιες γυναίκες σας και τα καλά φυλαγμένα αρτοφόριά σας”. Και φυσικά, η θρησκεία ανάγεται και πάλι στον πρωταρχικό παράγοντα οπισθοδρόμησης και καθυστέρησης και στο κύριο αίτιο της χαρακτηρολογικής ‘θωράκισης’ του Ισπανικού ψυχισμού.

Στην απεγνωσμένη του εσωτερική προσπάθεια να ξεχάσει ακριβώς αυτήν “την άθλια [Φρανκική, Ισπανική] κοινωνία τού ’40, για πάντα καταραμένη”, που τον σημάδεψε ανεξίτηλα, ο Γκοϋτισόλο οραματίζεται, κάθε φορά και με διαφορετικές, αλλά πάντα απαράμιλλης ποιητικότητας εικόνες, την κατάκτηση – με σεξουαλικούς πλέον όρους – της χώρας από τους Άραβες:

“… το άβουλο σαράι θα υποδεχτεί με χαρά την ασπίδα,[28] το σωματώδες φίδι θα υποκαταστήσει τη μίζερη και μαρουλοειδή[29] κοσμοθεωρία σου : ιπτάμενα φίδια συνοδεύουν την προέλαση όσων φέρουν λιβυκό τουρμπάνι : ήδη ηχούν οι φωνές τους : άκουσέ τες : στην αχάριστη σπορά, δήμιο των ελεύθερων, νοημοσύνη και σεξ θα ανθίσουν : …”.

Η ανά τους αιώνες εξωραϊσμένη εικόνα τής ευγενούς Ισπανίδας δεσποινίδας με την άμεμπτη καστιλιάνικη ηθική της βεβηλώνεται με τον πιο αναιδή κι ανίερο τρόπο από τον Γκοϋτισόλο:

“… παρθένες προετοιμασμένες για γονιμοποίηση κατά τη διάρκεια αργόσυρτων αιώνων συστολής και αιδούς περιμένουν ανυπόμονες να τις διαπεράσεις με το κέρατό σου … τα απαλά μπούτια τους, τα μαλακά τους στήθη, ζητούν φωναχτά την εισβολή, τη δαγκωματιά αρπάξτε την ευκαιρία βιάστε τον προμαχώνα και το ανάκτορο, την ακρόπολη και το άντρο, το αρτοφόριο και τη σπηλιά εισχωρήστε χωρίς ανακωχή στον περίφρακτο χώρο στο Μουνί, στο Μουνί, στο Μουνί : …”!

Και συνεχίζει, με ολοένα και πιο επιθετικούς τόνους, το κρεσέντο του απαξίωσης κι εκμηδενισμού της Ισπανικής σεμνοτυφίας, δια της οδού τού πορνογραφικού λεξιλογίου και της ανώμαλης σεξουαλικής φαντασίωσης:

“… τα ρωμαλέα φίδια τους φουσκώνουν αδιάκριτα τα μακριά πανταλόνια τους και παραμένουν σε πυρετώδη ένταση μπρος στις γυναίκες, οι οποίες, με τα χέρια σε σχήμα σταυρού, προσπαθούν να εξορκίσουν με προσευχές την ουράνια οργή … Μόλις ο παλιάτσος τελειώνει το κήρυγμα και μοιράζει τη Θεία Ευχαριστία, όλες τους γονατίζουν και βγάζουν τις ιξώδεις γλώσσες τους για να λάβουν και την όστια και να την καταβροχθίσουν μεμιάς, λαίμαργα, με επιδέξια και γρήγορη συσταλτή κίνηση : …”.

Φτάνοντας μέχρι τον παροξυσμικό λόγο και το ντελίριο:

“… τρίμματα χασίς που το παπαδοπαίδι ανέμειξε κατάλληλα με το αλεύρι σε μια στιγμιαία απροσεξία του προκαλούν ξαφνική ριπή σεξουαλικού πυρετού : οι πιστές σχίζουν τα ρούχα τους, κυλιούνται στο έδαφος, φτύνουν, αφρίζουν, αρχίζουν να αυνανίζονται : ανασηκώνοντας τις φούστες τους, προσπαθούν να συνουσιαστούν οι μεν με τις δε χωρίς να δίνουν σημασία στις συγκεχυμένες διαμαρτυρίες του οιωνοσκόπου : είναι η στιγμή που επιλέγουν οι άτακτοι μαχητές σου για να αναλάβουν δράση : οι γελοίες μεταμφιέσεις πέφτουν, το άσπρο μεταξωτό τουρμπάνι περικλείει το μαύρο τουρμπάνι με το σγουρό μαλλί από κάτω : ανηλεώς μοιράζονται το ιερό λάφυρο, επιτίθενται και καρφώνουν τις δηλητηριώδεις βελόνες τους: οι σκηνές οργίου πολλαπλασιάζονται, καθώς και τα βογγητά τρόμου και έκστασης των τρυπημένων από τα αραβικά φίδια δεσποινίδων : το αίμα κυλάει με ακόρεστη ορμή, η λογική του θανάτου επιβάλλεται : από το αχανές κλίτος του ναού θαυμάζεις το σκαιό και βάναυσο θέαμα :…”.

  1. Η διεκδίκηση της Αραβικής γλώσσας

Τελικά όμως, φαίνεται πως καμία αποκλειστικά γεωγραφική – ή και σεξουαλική – κατάκτηση δεν ικανοποιεί τον Γκοϋτισόλο. Κι επειδή κάθε ‘υψηλή’ Μεταφυσική, κάθε ένδοξο Παρελθόν, κάθε λογοτεχνική ή γλωσσολογική Ρητορική, κάθε Θρησκευτική ή Εθνική ουτοπία, σε τελική ανάλυση ανάγονται πάντοτε σε ένα δομημένο σύνολο λέξεων, δηλαδή σε μία Γλώσσα, ο Γκοϋτισόλο φαντασιώνεται ως ύστατη λύση και τον ολοκληρωτικό αφανισμό της Ισπανικής Γλώσσας από την κατά πολύ ανώτερή της, – όπως πιστεύει, – Αραβική:

“… και καλπάζοντας μαζί τους σε ξέφρενο γιουρούσι[30] θα λεηλατήσεις κάμπους με βαμβάκι, χαρουπιές, αλφάλφα,[31] θα αδειάσεις στέρνες και δεξαμενές, θα ισοπεδώσεις μαγαζιά[32] και προκυμαίες, θα καταστρέψεις αγροικίες και χάνια θα ‘αδειάσεις’ ολόκληρους οντάδες, ντουλάπες, χολ, θα φορτωθείς σοφάδες, τάπητες, κανάτες, μαξιλάρια, θα ρημάξεις χωριουδάκια και θα θυσιάσεις κοπάδια, θα στερήσεις την ενθουσιασμένη νύφη από την προίκα της, την αριστοκράτισσα κυρία από τα κοσμήματά της, τον πλούσιο μαυραγορίτη από την πουτάνα του, τον ώριμο ευγενή από την καταγωγή του θα αποσύρεις το σκάκι από τις λέσχες, το κατράμι από τους δρόμους θα απαγορεύσεις χαρές και γλέντια, τεμενάδες και μπαχτσίσια, θα απαγορεύσεις τα μεταδοτικά, γεμάτα ευφορία χάχανα”.

  1. Διαρκής αποστασία

Στο Δον Χουλιάν ο Γκοϋτισόλο μας προσφέρει την ανατομία τής γένεσης ενός έθνους μισητού – του Ισπανικού – κι οραματίζεται το βίαιο κι ολοκληρωτικό τέλος του, ενώ ταυτόχρονα, φτάνει και σε μία απαράμιλλη φιλοσοφική γενίκευση γύρω από τον εξίσου απεχθή κι επικίνδυνο χαρακτήρα κάθε Έθνους˙ όπως και οποιουδήποτε άλλου μεταφυσικού δόγματος, από τα πάμπολλα που κρατούν ακόμη και σήμερα τον άνθρωπο δέσμιο των δικής του έμπνευσης παγιδεύσεων.

Ο Δον Χουλιάν είναι ένα μυθιστόρημα της πλήρους απομάγευσης. Η οποία, συντελείται μεν με όρους βαθιά φιλοσοφικούς, είναι ωστόσο διάστικτη κι από άφθονους τόνους παρωδίας και χιούμορ, όπως ήδη έχει διαφανεί. Σε κάθε περίπτωση βέβαια, πρόκειται για ένα βιβλίο αιρετικό, επαναστατικό, ασυμβίβαστο, που ξέρει πολύ καλά πώς να υπερβαίνει διαρκώς κάθε όριο:

“… ποιος να

τό ‘λεγε, του

Μουνιού

του Μουνιού, ναι, του Μουνιού

δεν το πιστεύετε;

κοιτάξτε το καλά

του Μουνιού

εθνικού εμβλήματος της χώρας τού χαβαλέ[33]

όλων των χαβαλέδων τους οποίους σέρνει η τρίχα τού μουνιού τής μουνικής χώρας τού μουνοφόρου χαβαλέ όπου το καθετί γαμιέται και ξε-γαμιέται και πάει μια και καλή στην Αυτού Αγιοσύνη του το Μουνί

τού Μουνιού

σύμβολο του χαβαλεδίζοντος και χαβαλεδικού μουνοαιωνόβιου μουνέματος

του μουνίξερου και μουνησίσοφου μουνοποιείου τής αρχιμουνικής και σμιχτομουνικής μουνοπαρούσας μουνίασης

του Μουνιού, μουνί”.

Το έργο έχει επιτελεσθεί: η Ισπανία και ό,τι σχετίζεται με αυτήν έχει αφανισθεί ολοκληρωτικά. Μαζί της η ίδια η έννοια του Έθνους έχει αποδομηθεί πλήρως και για πάντα. Κάθε μορφή Ρητορικής έχει εξοστρακισθεί στο πυρ το εξώτερον. Η ανθρώπινη υποκρισία, οι θεατρικοί ρόλοι που ο καθένας μας αναλαμβάνει ως όρο κοινωνικής του επιβίωσης και ανέλιξης έχουν ακυρωθεί αμετάκλητα. Η Θρησκεία έχει αποκαλυφθεί ως μία από τις πολλές ανθρώπινες απάτες και, ακόμη χειρότερα, ως ο σημαντικότερος ίσως παράγοντας ανθρώπινης παρακμής κι εκφυλισμού. Τί παραπάνω μένει να γίνει; Τίποτε. Τουλάχιστον όχι για σήμερα:

“… μετά, θα τραβήξεις το κορδόνι της περσίδας, χωρίς να ρίξεις ούτε μία ματιά προς την εχθρική ακτογραμμή, προς τη δηλητηριώδη ουλή που εκτείνεται στην απέναντι μεριά της θάλασσας : η νύστα ταλαιπωρεί τα βλέφαρά σου και κλείνεις τα μάτια : το ξέρεις, το ξέρεις : αύριο είναι μια διαφορετική μέρα, η εισβολή θα ξαναρχίσει”.[34]

 

 

Κλείνεις το Δον Χουλιάν. Λίγες ημέρες πριν, καθώς διάβαζες τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, σε πρόλαβε η είδηση του θανάτου τού Χουάν Γκοϋτισόλο. Ίσως τώρα επιτέλους πάρεις το θάρρος κι εσύ να ξεκινήσεις τον ολοκληρωτικό αφανισμό της δικής σου Ισπανίας. Ίσως αύριο.

Χουάν Γκοϋτισόλο (1931-2017). Γεννήθηκε σε μία άκρως συντηρητική, αριστοκρατική Βασκική οικογένεια. Ως αντίδραση στο συντηρητικό αυτό οικογενειακό υπόβαθρο, εντάσσεται από νεαρός στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Σύντομα ανακαλύπτει τις ομοφυλοφιλικές του τάσεις. Ως ομοφυλόφιλος και κομμουνιστής, από πολύ νωρίς αποστρέφεται το Φρανκικό καθεστώς, το οποίο φυσικά επίσης τον διώκει: όλα του τα βιβλία υπήρξαν απαγορευμένα στην Ισπανία, μέχρι το θάνατο του Φράνκο. Το 1956 μετακινείται στο Παρίσι. Σταδιακά απογοητεύεται και από το Μαρξισμό και από πειράματα του ‘υπαρκτού σοσιαλισμού’ όπως αυτό της Κούβας. Το 1997 εγκαθίσταται στο Μαρρακές (Μαρόκο), όπου και παραμένει μέχρι το θάνατό του, στις 4 Ιουνίου του 2017.

Παρά τη σκληρή κριτική του ενάντια στην Ισπανία, το 2014 του απονέμεται το Βραβείο Θερβάντες, η σημαντικότερη διάκριση που υπάρχει στο χώρο των ισπανόφωνων Γραμμάτων και Τεχνών.

Πέραν του υψηλότατης ποιότητας συγγραφικού του έργου, το οποίο αποτελείται από μυθιστορήματα, δοκίμια και αυτοβιογραφίες, υπήρξε γνώστης της Αραβικής γλώσσας και σοβαρός μελετητής της μουσουλμανικής κουλτούρας και ιδιαίτερα του σούφικου μυστικισμού.

Σημειώσεις

 

[1] Ο Ελευθέριος Μακεδόνας είναι διδάκτορας του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Mailto: lefmak@gmail.com

[2] Οροσειρά τού ΒΔ τμήματος της Αφρικής.

[3] H ονομασία τής ισπανικής πόλης Θέουτα κατά τη Ρωμαϊκή εποχή.

[4] Μία από τις Κανάριες Νήσους.

[1] Τα άλλα δύο μυθιστορήματα είναι τα: Σημάδια Ταυτότητας (1966) και Χουάν, ο Χωρίς Γη (1975).

[2] Η λέξη που χρησιμοποιεί ο Γκοϋτισόλο είναι η máscara και με αυτήν εννοεί το προσωπείο, την προσωπίδα, την υποκριτική μάσκα του τυπικού Ισπανού.

[3] Ένα από τα πολλά καινοτόμα χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος είναι και η ανορθόδοξη στίξη του, την οποία διατηρούμε αυτούσια: είναι γραμμένο ολόκληρο ως μία ενιαία φράση, με μόνα διαχωριστικά σημεία τις άνω και κάτω τελείες.

[4] Σατιρίζει αυτό που αλλού έχει ονομάσει “η εμπορευματοποίηση της λογοτεχνίας” κατά τη διάρκεια του φρανκικού καθεστώτος [Juan Goytisolo, Don Julián, Edición Linda Gould Levine, (Madrid: Cátedra, 2004), σημείωση 61, σ. 142].

[5] Φράση-κλειδί, η οποία επανέρχεται διαρκώς και σημαίνει, ότι ο χαρακτήρας των ανθρώπων δεν είναι εύκολο να αλλάξει. Ο Γκοϋτισόλο ‘παίζει’ με την πολυσημία και τη σημασιολογική σχεδόν ταύτιση των δύο ισπανικών λέξεων genio/figura: η πρώτη μπορεί μεταφραστεί ως ιδιοφυΐα, διάνοια, ιδιοσυγκρασία, χαρακτήρας. Η δεύτερη ως μορφή, σχήμα, σιλουέτα, αλλά και ως ύφος, όψη, γκριμάτσα, θεατρικός ρόλος κλπ. Επιλέγουμε το δίδυμο χαρακτήρας/ύφος, γιατί θεωρούμε ότι εκφράζει καλύτερα την πρόθεση του Γκοϋτισόλο να επιτεθεί κατά της δύσκαμπτης και δογματικής Ισπανικής χαρακτηροδομής, αλλά και κατά της Ισπανικής υποκρισίας και θεατρινισμού γενικότερα.

[6] Αναφέρεται στο Εργατικό Πανεπιστήμιο της Χιχόν, ένα φαραωνικών διαστάσεων οικοδομικό σύμπλεγμα, το οποίο  κατασκευάστηκε από το φρανκικό καθεστώς. Εκτός του Πανεπιστημίου, περιλαμβάνει και θέατρο.

[7] Η Ισπανική λέξη είναι carpetovetónico και προέρχεται από τους carpetanos και τους vetones, προρρωμαϊκές φυλές που κατοικούσαν στη σημερινή Ιβηρική Χερσόνησο. Στην πράξη σημαίνει ‘παραδοσιακά Ισπανικός’ (με τη σοβινιστική έννοια του όρου).

[8] Ειρωνεύεται εδώ μία διάσημη φράση τού μεγαλύτερου εκπροσώπου τής λεγόμενης Γενιάς του ’98, Μιγκέλ ντε Ουναμούνο (1864-1936).

[9] Αιμορραγία στα Λατινικά.

[10] Εδώ ο Γκοϋτισόλο αναμειγνύει αποσπάσματα από το βιβλίο Idearium Español, του εκπροσώπου της Γενιάς του ’98 Άνχελ Γκανιβέτ (1865-1898) και από το μυθιστόρημα της picaresca (λογοτεχνικό είδος στο οποίο εξιστορούνται οι περιπέτειες κάποιου απατεώνα ή τυχοδιώκτη) Η ζωή του Μάρκος ντε Ομπρεγόν, του Λουίς Βέλεθ ντε Γκεβάρα (1579-1644). Ταυτόχρονα, κάνει κι ένα ειρωνικό σχόλιο κατά των αιματοβαμμένων πολιτικών εκκαθαρίσεων του φρανκικού καθεστώτος (Don Julián, σημείωση 174, σ. 220).

[11] Πρόκειται για απόσπασμα από το βιβλίο του Ισπανού Καθολικού ιερέα και φιλοσόφου Μανουέλ Γκαρθία Μορέντε (1886 – 1942) Η Ιδέα της Ισπανικότητας. Σε διάλεξή του στο Πανεπιστήμιο της Ν. Υόρκης ο Γκοϋτισόλο είχε υποστηρίξει, ότι η ακραία συντηρητική ιδεολογία του Μορέντε περί του ιδανικού Χριστιανού ιππότη διατηρήθηκε αυτούσια ως η επίσημη ιδεολογία της Φρανκικής Φάλαγγας (Don Julián, σημείωση 219, σσ. 255-256).

[12] Ο Μανουέλ Λαουρεάνο Ροδρίγκεθ Σάντσεθ – “Μανολέτε” (1917 – 1947) υπήρξε η πιο εμβληματική μορφή στην Ιστορία της Ισπανικής ταυρομαχίας. Ο Γκοϋτισόλο τον παρωδεί συνεχώς, για τις αξίες που αντιπροσωπεύει ως εθνικό σύμβολο της Ισπανίας.

[13] Διακωμωδεί τη θεωρία της “razón vital” (“ζωτικής λογικής”) του Ισπανού φιλοσόφου Ορτέγα ι Γκασσέτ (1883-1955), σύμφωνα με την οποία η ζωή ανακηρύσσεται σε επικυρίαρχη της Λογικής (σε αντιδιαστολή π.χ. με τους Ντεκάρτ, Λάιμπνιτς, Σπινόζα κ.τ.λ., οι οποίοι ανήγαγαν τη Λογική σε Απόλυτη αρχή της ζωής). Λόγω αυτής της θεωρίας του, ο Γκασσέτ θεωρήθηκε από πολλούς ως ο πρόδρομος του Χάιντεγκερ (Don Julián, σημείωση 195, σ. 239).

[14] Ειρωνεύεται επί λέξει αντίστοιχη έκφραση του Μιγκέλ ντε Ουναμούνο (Don Julián, ό.π.).

[15] Αργκό: με την έννοια τύπος, ‘μεγάλος‘.

[16] Αναφέρεται στην ιδιαίτερα δημοφιλή πατριωτική ωδή του Μπερνάρντο Λόπεθ Γκαρθία (1838-1870) Δύο του Μαΐου.

[17] Ενρίκε Λόπεθ Αλαρκόν (1891-1963). Ισπανός ποιητής, στο σονέτο του οποίου Είμαι Ισπανός, αναφέρεται εδώ ο Γκοϋτισόλο.

[18] Τετέλεσται στα Λατινικά.

[19] Ένα ακόμη ειρωνικό λογοπαίγνιο του Γκοϋτισόλο: canard farci, στα γαλλικά, είναι η γεμιστή πάπια, πιάτο που συναντάται συνήθως στους καταλόγους καλών εστιατορίων˙ petit canard σημαίνει το τελευταίο ή το χαϊδεμένο παιδί μίας οικογένειας – σαφής αναφορά στο πιο ‘χαϊδεμένο’ ίσως παιδί της Ισπανικής μπαρόκ λογοτεχνίας τού Χρυσού Αιώνα, του Λόπε ντε Βέγκα˙ με την έκφραση grand canard farci, ο Γκοϋτισόλο χλευάζει τη δυσανάλογα μεγάλη αξία που αποδόθηκε ιστορικά στο Λόπε ντε Βέγκα.

[20] Ειρωνική παράφραση του Χρυσού Αιώνα.

[21] Σύμφωνα με την προσωπική επικοινωνία του Γκοϋτισόλο με την επιμελήτρια της ισπανικής έκδοσης του βιβλίου, τις γραμμές αυτές τις έχει εμπνευστεί από μία δημοφιλή ταινία της περιόδου 1946-1948, με θέμα τις περιπέτειες ενός μικρού ρεβιθιού με το όνομα “το Ρεβιθάκι της Μάντσα”. Με αυτήν την αφορμή, χρησιμοποιεί πολύ συχνά το ρεβίθι στο βιβλίο, ως ένα ακόμη σύμβολο της Ισπανικότητας (Don Julián, σημείωση 213, σ. 250).

[22] Τέταρτος μεγαλύτερος ποταμός της Ιβηρικής Χερσονήσου. Αποκαλώντας τον ‘κρυμμένο’, Ο Γκοϋτισόλο αναφέρεται στην (ανακριβή) θεωρία τού Πλίνιου, σύμφωνα με την οποία ο Γκουαδιάνα εμφανίζεται κι εξαφανίζεται, λόγω της ύπαρξης κάποιου άλλου υπόγειου ποταμού.

[23] Στα Ισπανικά, ο όρος Οροπέδιο (Meseta) είναι μία εναλλακτική ονομασία της Ισπανίας, λόγω της ειδικής γεωγραφικής μορφολογίας της.

[24] Εδώ ο Γκοϋτισόλο παραφράζει ιδέες που συναντώνται στον Μενέντεθ Πιδάλ και το βιβλίο του Η Ισπανία και η Ιστορία της (όπου γίνεται λόγος για τον ενστικτώδη στωικισμό του Ισπανού), αλλά και στον Μανουέλ Γκαρθία Μορέντε και το βιβλίο του Η Ιδέα της Ισπανικότητας (Don Julián, σημειώσεις 163, 164, σ. 212).

[25] Ο Ταρίκ ιμπν Ζιγιάντ ήταν ο – κατά πάσα πιθανότητα Βερβερικής καταγωγής – διοικητής, ο οποίος ηγήθηκε των αραβικών στρατευμάτων στην κατάκτηση της Βησιγοτθικής Ισπανίας (711-718).

[26] Ο Γκοϋτισόλο αναφέρεται εδώ σε μνημεία-ορόσημα της Ισπανίας και καλεί τον Ταρίκ να τα καταστρέψει.

[27] Χριστιανοί προσήλυτοι στο μουσουλμανισμό.

[28] Οχιά μεσαίου μεγέθους (μέχρι περ. 75 εκ.), με μεγάλη χρωματική ποικιλομορφία.

[29] Στο πλαίσιο της προσφιλούς του χρήσης λέξεων με πολλαπλές σημασίες, ο Γκοϋτισόλο χρησιμοποιεί την ισπανική λέξη lechuguino, η οποία σημαίνει μεταξύ άλλων και το μικρό μαρούλι. Η έκφραση lechuguino concepto εμφανίζεται αρκετές φορές στο μυθιστόρημα και τη μεταφράζουμε ως μαρουλοειδή κοσμοθεωρία, διότι όπως σημειώνει ο Stanley Black [Juan Goytisolo and the Poetics of Contagion (Liverpool: Liverpool University Press, 2001), σσ. 108-109], φέρει πολλές ταυτόχρονα συνδηλώσεις σχετικές με την Ισπανία, μεταξύ των οποίων: η γλωσσική κοινοτοπία, η έλλειψη πρωτοτυπίας, η αθλιότητα κι η σεξουαλική ανικανότητα. Είναι επίσης πιθανό, με την έκφραση αυτή ο Γκοϋτισόλο να κάνει κι ένα ειρωνικό σχόλιο κατά του φαλαγγίτη Ισπανού συγγραφέα Σαμουέλ Ρος (1904-1945) και του βιβλίου του Η ιστορία των δύο ερωτευμένων μαρουλιών (1939).

[30] Με πλάγια γραφή στο πρωτότυπο ισπανικό κείμενο ο Γκοϋτισόλο χρησιμοποιεί λέξεις-δάνεια της Ισπανικής γλώσσας από την Αραβική. Όπου αυτό ήταν δυνατό, τις μεταφράζουμε επίσης με λέξεις-δάνεια της Ελληνικής από ανατολικές γλώσσες (αραβικές, περσικές και κυρίως τουρκικές, για ευνόητους λόγους, π.χ.: γιουρούσι, οντάδες, μπαχτσίσια).

[31] Είδος ήμερου τριφυλλιού (Medicago sativa), η μηδική. Η λέξη αλφάλφα είναι αραβικής προέλευσης και ακριβώς έτσι (alfalfa) εμφανίζεται και στο Ισπανικό πρωτότυπο.

[32] Τόσο η ελληνική λέξη μαγαζί, όσο και η Ισπανική almacén έχουν κοινή Αραβική προέλευση, από τη λέξη maẖzan (λεξικό της RAE) ή ma(c)hāzin (λεξικά Τριανταφυλλίδη/Πατάκη).

[33] Με την έννοια, της πλάκας του αστείου.

[34] Με αυτήν τη φράση τελειώνει το μυθιστόρημα.

Προηγούμενο άρθροE-Learning από το Πανεπιστήμιο Αθηνών για δημιουργική γραφή
Επόμενο άρθροKatie kitamura,Το ολοκαύτωμα των σχέσεων (της Νίκης Κώτσιου)

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ