Του Σπύρου Κακουριώτη.
Εκατό χρόνια συμπληρώθηκαν, στις 28 Ιουνίου, από τους μοιραίους πυροβολισμούς στο Σεράγεβο, όταν ο νεαρός Σερβοβόσνιος εθνικιστής Γκαβρίλο Πρίντσιπ δολοφόνησε τον αρχιδούκα Φραγκίσκο Φερδινάνδο της Αυστρίας και τη σύζυγό του. Έναν ακριβώς μήνα αργότερα, οι πυροβολισμοί θα μετατραπούν σε καταιγισμό πυρών, καθώς η Αυστροουγγαρία εισέβαλλε στη Σερβία. Η σύγκρουση, που πολλοί ήλπιζαν ότι θα ήταν απλώς ένας τρίτος Βαλκανικός Πόλεμος ολίγων ημερών, πολύ γρήγορα ενέπλεξε τις συνδεόμενες με δεσμούς συμμαχίας μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Ο πόλεμος που ακολούθησε θα διαρκούσε τέσσερα χρόνια και θα επεκτεινόταν όχι μονάχα σε ολόκληρη την Ευρώπη αλλά και σε μεγάλο μέρος του αποικιακού κόσμου. Ήταν ο μαζικότερος και πιο αιματηρός πόλεμος που είχε γνωρίσει έως τότε η ανθρωπότητα και μετά το τέλος του τίποτε στην Ευρώπη δεν θα ήταν πια το ίδιο…
Η εκατονταετηρίδα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου κινητοποίησε από νωρίς τους ιστορικούς, τουλάχιστον στις χώρες που πρωταγωνίστησαν στη σύγκρουση. Έτσι, πληθώρα μελετών πλούτισαν τη σχετική ιστοριογραφική παραγωγή, προκαλώντας έναν δημόσιο διάλογο με ζωηρές αντιπαραθέσεις, ιδιαίτερα στη Βρετανία, στον οποίο κατατέθηκαν εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις: Από τη θέση του Niall Ferguson ότι η είσοδος της Βρετανίας στον πόλεμο υπήρξε «το μεγαλύτερο σφάλμα στην σύγχρονη ιστορία» μέχρι εκείνη του Max Hastings ότι η Γερμανία του Κάιζερ αποτελούσε ένα κράτος με ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά και η σύγκρουση μαζί της ούτε μάταιη ήταν ούτε μπορούσε να αποφευχθεί.
Στη διαμάχη, η οποία από μιας αρχής ξέφυγε από τα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα και διεξήχθη από τις στήλες των εφημερίδων και τα κανάλια της τηλεόρασης, παρενέβη ακόμη και ο υπουργός Παιδείας της κυβέρνησης Κάμερον, ο Michael Gove, ο οποίος επιτέθηκε στις «αντιπατριωτικές» ερμηνείες του πολέμου από τους «αριστερούς ιστορικούς», οι οποίοι αντιμετωπίζουν τη σύγκρουση του 1914-1918 σαν μια «σειρά καταστροφικών αποφάσεων», που ελήφθησαν από μια ελίτ χωρίς ιδιαίτερη επαφή με την κοινωνική πραγματικότητα.
Ο Hew Strachan, επιφανής σκωτσέζος καθηγητής στρατιωτικής ιστορίας, έχοντας ολοκληρώσει το επίτομο έργο του Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος πριν από μια δεκαετία, δεν εμπλέκεται άμεσα στην ιστορική διαμάχη για την εκατονταετηρίδα. Έχοντας στο ενεργητικό του μια σειρά μελετών για επιμέρους θέματα που αφορούν τον «Μεγάλο Πόλεμο», αλλά και μια εκτεταμένη τρίτομη ιστορία του, από την οποία, μέχρι σήμερα, έχει δει το φως της δημοσιότητας μονάχα ο πρώτος τόμος (To the Arms, 2001), η ανά χείρας μελέτη γράφτηκε παράλληλα με το σενάριο για την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά του βρετανικού Channel 4.
Ο συγγραφέας, ξεφεύγοντας από τη συνήθη ευρωκεντρική ιστοριογραφική πρακτική, αντιμετωπίζει τον πόλεμο πραγματικά στην παγκόσμια διάστασή του, αφιερώνοντας, π.χ., εκτεταμένα κεφάλαια για τη σύγκρουση στην Αφρική, τα Βαλκάνια, τη Μ. Ανατολή, ακόμη και στις θάλασσες της Κίνας ή του νότιου Ατλαντικού. Κυρίως, κατορθώνει να δώσει στον αναγνώστη μια ενοποιημένη εικόνα του Δυτικού, του Ανατολικού και των δευτερευόντων μετώπων, καθώς και της αλληλεξάρτησής τους.
Μολονότι το έργο του αφορά την στρατιωτική ιστορία του πολέμου, αφήνει, μέσα από την αφήγησή του, να διαγραφούν οι κατακλυσμιαίες κοινωνικές αλλαγές που φέρνει ο πόλεμος, αλλαγές που προκαλούν τόσο η ανάπτυξη της τεχνολογίας όσο και, κυρίως, η βιομηχανοποίηση της ίδιας της κοινωνίας, που προκαλείται από τις πολεμικές ανάγκες.
Ο ίδιος αναγνωρίσει ότι ο πόλεμος υπήρξε σε μεγάλο βαθμό μάταιος και πολυαίμακτος. Θεωρεί όμως πως διεξήχθη, επίσης, για την προστασία ιδανικών, κάποια από τα οποία διαμορφώνουν τις αντιλήψεις μας για τον κόσμο ακόμη και σήμερα, χαρακτηρίζοντας αλαζονικό το να κρίνουμε εκείνη την εποχή με βάση τις αντιλήψεις του σήμερα.
Η ελληνική έκδοση του έργου του Strachan εμπλουτίζεται με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πάσχει όμως, όπως οι περισσότερες ανάλογες εκδόσεις, από έλλειψη αξιόπιστων χαρτών, που να επιτρέπουν στον αναγνώστη, ειδικά εκείνον που δεν είναι εξοικειωμένος με τα ποικίλα τοπωνύμια του Δυτικού Μετώπου, να προσανατολιστεί και να τοποθετήσει τις κινήσεις των πρωταγωνιστών στον χώρο.
Η επίτομη ιστορία του Hew Strachan αποτελεί μία ευτυχή εξαίρεση στην εκκωφαντική απουσία νέων εκδόσεων για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στη χώρα μας, σε μια κατά τα άλλα επετειακή χρονιά… Πρόκειται για μια απουσία που αντανακλά τη βαθιά εδραιωμένη πεποίθηση ότι η ανθρωποσφαγή με την οποία εγκαινιάζεται ο ευρωπαϊκός 20ός αιώνας αποτέλεσε μια σύγκρουση που δεν αφορούσε την Ελλάδα. Ασφαλώς, ακόμη κι αν αφορούσε μόνο την καθυστερημένη και περιθωριακή εμπλοκή της χώρας στο Μακεδονικό Μέτωπο, μια τέτοια αντίληψη θα ήταν εσφαλμένη. Όμως δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι άμεση απόρροια της ευρωπαϊκής αυτής σύγκρουσης υπήρξαν οι εξελίξεις που διαμόρφωσαν την Ελλάδα κατά το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα, όπως ο Εθνικός Διχασμός και η Μικρασιατική Καταστροφή, εξελίξεις που είναι αδύνατον να κατανοηθούν σε όλο τους το εύρος εκτός του πλαισίου του Μεγάλου Πολέμου και των επιπτώσεών του.
info: Hew Strachan
Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος
Μετάφραση: Ν. Λαζαρίδης
Γκοβόστης, 2013
Σελ. 448
