Της Ζυράννας Ζατέλη.
Τριάντα χρόνια τώρα έχω αφιερώσει τη ζωή μου στο γράψιμο, τη συγγραφή, μη έχοντας από πουθενά άλλους πόρους επιβίωσης. Και το οκτάωρο του συγγραφέα είναι συχνά δεκαεξάωρο… Πλησιάζοντας λοιπόν στη λεγόμενη χρυσή ωριμότητα, ομολογώ ότι προσέβλεπα ανακουφιστικά σε κάποια αρωγή της Πολιτείας, σε μια «τιμητική σύνταξη» τέλος πάντων, που θα ελάφρυνε τις έγνοιες της καθημερινότητας, στοιχειωδώς έστω, και θα μου επέτρεπε να αφοσιωθώ πιο απερίσπαστα στη δουλειά μου.
Μέχρι τώρα τριάντα καταξιωμένοι άνθρωποι του λόγου και της τέχνης είχαν, κατ’ έτος, δικαίωμα σε αυτήν την τιμητική σύνταξη – οι οποίοι, εννοείται, δεν έπαιρναν από αλλού άλλη σύνταξη, τουλάχιστον όχι άνω των 700 ευρώ. (Τόσο είναι και η τιμητική, μη φανταστεί κανείς υψηλότερες… τιμές.) Τώρα, αν τελικά ισχύσει η σχετική νομοθεσία, ο αριθμός αυτός συρρικνώνεται από τριάντα άτομα σε δεκαπέντε κατ’ έτος. Καταλαβαίνω βέβαια ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει άρδην και ο καθένας αναγκάζεται να κάνει τις θυσίες του για να αντεπεξέλθει στα νέα δεδομένα, ωστόσο η τόση απόκλιση, από τριάντα σεδεκαπέντε, φοβάμαι πως αγγίζει τα όρια του εμπαιγμού, οι πνευματικές προοπτικές της χώρας ταπεινώνονται υπέρμετρα.
Εκτός και αν υιοθετήσουμε το παράδοξο ότι ένας δημιουργός που ζει από την τέχνη του οφείλει να αποδημεί εγκαίρως εις Κύριον προκειμένου να μη βιώσει την ευτέλεια στο πετσί του.
Πόσο δίκιο έχετε Ζυράννα… Φυσικά το πρόβλημα του βιοπορισμού το έχουν, όχι μόνο οι καταξιωμένοι κι αναγνωρισμένοι λογοτέχνες στην Ελλάδα (που αν μη τι άλλο τα “ευπώλητα” τους,η αρθρογραφία, τα βραβεία και οι τιμητικές συντάξεις μπορούν να τους απαλλάξουν από τις πρακτικές έγνοιες της καθημερινότητας), αλλά, κατά κύριο λόγο θα έλεγε, εμείς οι πρωτοεμφανιζόμενοι κι άγνωστοι στο ευρύ κοινό συγγραφείς, που έχουμε να παλέψουμε, ιδίως στους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε, με το άπαν σύμπαν (εκδοτικό και μη…). Στην Ελλάδα, δυστυχώς ακόμα, η λογοτεχνική συγγραφή δεν αποτελεί ένα καλοπληρωμένο (ή τουλάχιστον πληρωμένο) επάγγελμα. Στο εξωτερικό ένας λογοτέχνης (ακόμα και μέτριος) ζει από την εργασία του, πληρώνεται από τους εκδοτικούς, μπορεί να κάνει σεμινάρια δημιουργικής γραφής, να αρθρογραφεί κλπ. Ο θεσμός της τιμητικής σύνταξης για τους πυλώνες της νεοελληνικής μας λογοτεχνίας σαφώς και πρέπει να συνεχισθεί, αλλά πέραν τούτου καλό θα ήταν όλες αυτές οι εταιρείες συγγραφέων και οι ενώσεις να διεκδικήσουν για τα μέλη τους ένα είδος κοινωνικής ασφάλειας. Δε μπορεί κάποιος ή κάποια που κατά τη διάρκεια της ζωή του/της έχει ένα σεβαστό αριθμό εκδόσεων και κατά συνέπεια προσφοράς στα γράμματα (μεγάλης ή μικρής, αυτό θα το κρίνουν οι μελλοντικοί μελετητές) να μη δικαιούται ένας είδος σύνταξης… Όνειρο εαρινής μεσημβρίας; Ίσως… Ο πολιτισμός ενός έθνους κρίνεται κι από τη λογοτεχνία του, μη το ξεχνάμε…
“Επειδή είναι καλυμμένος από σεξ και εργασία, δεν τον νοιάζει και πάρα πολύ η περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα…” όταν διαβάζεις τέτοιες δηλώσεις από “επιτυχημένους” νεοέλληνες γραφιάδες τί να περιμένεις… Ο καθείς το τομαράκι του κύριοι…Και εις ανώτερα.
Μάλλον θα χαλάσω την πιάτσα, αλλά πόσο λογικό είναι να απαιτούμε από την πολιτεία δύο μέτρα και δύο σταθμά όσο αφορά τους συγγραφείς; Από τη μία δεν θέλουμε το κράτος και η εφορία να μας βλέπει σαν ελεύθερους επαγγελματίες, από την άλλη ζητούμε οικονομική στήριξη και σύνταξη για την ίδια ακριβώς δραστηριότητα.
Όλα αυτά τα γραφικά περί πνευματικής προσφοράς που πρέπει να αναγνωρίζεται είναι κατάλοιπα άλλων εποχών, για να μην πω άλλων αιώνων -ο συγγραφέας δεν υπηρετεί κανένα κοινωνικό σύνολο, υπηρετεί πρώτα και κύρια το μεράκι του για τις λέξεις, τη φιλοδοξία του, το σαράκι τέλοσπάντων που τον τρώει -αν εν τέλει είναι καλός σε αυτό που κάνει και συνάμα τυχερός, ίσως τότε καταφέρει να αγγίξει και άλλους, να κάνει για λίγο τη ζωή πιο ανεκτή.
Το γράψιμο είναι εσωτερική ανάγκη, επιλογή, τρόπος ζωής και κανένα κράτος δεν οφείλει να πληρώνει για τον τρόπο ζωής μου και τις επιλογές μου. Και όπως δεν απαιτώ τίποτα από το κράτος, έτσι δεν θέλω και να το βρίσκω εμπόδιο μπροστά μου με ανόητες ρυθμίσεις με “μπλοκάκια” -δεν λέω να μην φορολογηθώ για τα όποια έσοδά μου, αλλά όχι και να αντιμετωπίζομαι λες κι έχω μαγαζί-γωνία.
Αν λοιπόν δεν θέλουμε να αντιμετωπιζόμαστε ως φορολογικοί πελάτες από το κράτος, ας αφήσουμε στην άκρη πρώτα και κύρια τις αυταπάτες μας ως προς το τι είναι ο συγγραφέας και τι το έργο του και κατόπιν ας αναλογιστούμε πως οι όποιες οικονομικές μας απαιτήσεις από την πολιτεία είναι εκείνες που τελικά προωθούν αυτή την πελατειακή αντιμετώπιση από την εφορία της γειτονιάς μας.
[…] Ζυράννα Ζατέλη […]
Διακωμωδώντας καθαρά την υπόθεση, φαντασθείτε να ίσχυε ένα σύστημα που θα επέτρεπε την απονομή τιμητικής σύνταξης με ειδικά κριτήρια. Το διαφημιστικό του μήνυμα θα ήταν περίπου το εξής: “Με 10 βιβλία 5 εκδόσεων έκαστο, κερδίζετε τιμητική σύνταξη”, ή “Με 1 έστω βιβλίο ευρωπαϊκής ακτινοβολίας, κερδίζετε τιμητική σύνταξη” κ.λπ. Εάν, δε, το θέμα ανελάμβανε κανένας νεοφιλελεύθερος θεσμός-ίδρυμα, με πίστη στις αξίες της δημοκρατίας της αγοράς, θα θέσπιζε Βραβείο Τιμητικών Συντάξεων, ώστε όλοι οι εγχώριοι αναγνώστες να ψηφίζουν μέσω SMS τον συγγραφέα που κατά την άποψή τους αξίζει να λάβει τιμητική σύνταξη. Αλλά το θέμα είναι σοβαρό και δεν χωρούν αστειάκια.
Και σοβαρεύει περισσότερο όταν ακούει κανείς μέσα του τους καρυωτακικούς στίχους:
“Του κόσμου η καταφρόνια τούς βαραίνει
κι αυτοί περνούνε αλύγιστοι κι ωχροί,
στην τραγική απάτη τους δομένοι
πως κάπου πέρα η Δόξα καρτερεί,
παρθένα βαθυστόχαστα ιλαρή.
Μα ξέροντας πως όλοι τούς ξεχνούνε,
νοσταλγικά εγώ κλαίω τη θλιβερή
μπαλάντα στους ποιητές άδοξοι που ‘ναι”… κ.λπ.
Δε θα διαφωνήσω… Τα κριτήρια είναι γενικά λίγο “φλου.” Οκ, αν κάποιος έχει πολλά ευπώλητα στο ενεργητικό του κι αναγνωρισημότητα είναι στην κορυφή της λίστας. Τα ευπώλητα σημαίνουν όμως πάντα ποιότητα; Ευπώλητα δεν είναι και τα best sellers παραλίας σε ύφος μέσης ελληνίδας νοικοκυράς;;; Τα βραβεία είναι από την άλλη ένα σοβαρό κριτήριο, αλλά επειδή ζούμε στην Ελλάδα και γνωρίζουμε πως κι ο χώρος της λογοτεχνίας είναι ένα κλειστό “παρεάκι” εκδοτών και 10 άντε 20 καθιερωμένων λογοτεχνών είναι αρκετό;
Αν κάποιος επιλέγει να υπηρετήσει τη λογοτεχνία πρέπει να έχει αφενός γερό στομάχι, ιδίως σήμερα που οι μεγάλοι εκδοτικοί έχουν γίνει υπέρ το δέον επιλεκτικοί και οι μικροί δρουν σαν “τυπογραφεία” ζητώντας εξωφρενικά ποσά(ιδίως από τους νέους λογοτέχνες)κρίσεως γαρ, και αφετέρου να το πάρει απόφαση πως να το βιοποριστεί από την πένα του, όπως γίνεται στην αλλοδαπή, είναι μάλλον απίθανο.
Υ.Γ. Δεν είναι λίγο άδικο να δίνονται συντάξεις σε ανθρώπους που δεν έχουν κολλήσει ούτε ένα ένσημο ή δουλέψει υπό το ζυγό ενός “αφεντικού” ούτε μια ώρα στη ζωή τους;
Η κατλασταση έχει ξεφύγει… Οι λογοτέχνες της παλιότερης γενιάς είναι τουλάχιστον τυχεροί, έπαιρναν προκαταβολές για να γράφουν, εξέδιδαν ό,τι έγραφαν, ζούσαν από τις πωλήσεις και τα δικαιώματα,μπορούσαν να ζήσουν από συνεργασίες με έντυπα, αρθρογραφία, μεταφράσεις κλπ. Πολλοί δε πήραν και τη σύνταξη… Με τους νέους τι γίνεται όμως; Λόγω της κρίσης και της κακής πλέον συνερασίας μεταξύ των βιβλιοπωλείων και των εκδοτικών, την πεσμένη αγορά, και την έλλειψη ρευστού οι εκδοτικοί όντως δεν εκδίδουν πια. Άσε που οι περισσότερεοι ζητάνε από τους λογοτέχνες να πληρώσουν για τα βιβλία τους τα έξοδα τυπογραφείου… Εκεί καταντήσαμε…
Διαβάστε το άρθρο μου: Μια χαμένη γενιά λογοτεχνών αναζητά εκδότη…
http://alexandroskefalas.blogspot.gr/
Νομίζω πως περιγράφει αυτό που ζούμε σήμερα…
Η κατάσταση έχει ξεφύγει… Τουλάχιστον οι πιο παλιοί λογοτέχνες έπαιρναν προκαταβολές για τα έργα τους, εξέδιδαν ο,τιδήποτε έγραφαν, ζούσαν από τις πωλήσεις και τα δικαιώματα καλά, είχαν συνεργασίες με έντυπα και ορισμένοι πήραν και τις συντάξεις. Τι άλλο να ζητήσει κανείς;;; Οι νέοι όμως είναι αληθινά χαμένοι… Λόγω της κακής συνεργασίας εκδοτών/βιβλιοπωλείων, της πεσμένης αγοράς, της έλλειψης ρευστού κλπ οι περισσότεροι οίκοι εκδίδουν λίγα ή εμπορκά έργα ενώ σχεδόν όλοι σήμερα ζητάνε από τους νέους συγγραφείς χρήματα προκειμένου να εκδώσουν τα βιβλία τους… Είναι η αλήθεια, μη κρυβόμαστε πίσω από το δαχτυλό μας…
Διάβασα όλα τα σχόλια και θα ήθελα να παρατηρήσω ότι δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ίδιοι: κάποιοι ανέχονται να δουλεύουν για ένα αφεντικό, με επιβράβευση τα ένσημα – εάν είναι τυχεροί – και κάποιοι αφιερώνονται στην τέχνη, και πραγματικά οι δεύτεροι έχουν τεράστια προβλήματα επιβίωσης, βλέπετε, τα βραβεία δεν τρώγονται και, δεδομένης της κρίσης στο χώρο του βιβλίου, μάλλον κάποια ποσοστά από μεταφρασμένες εκδόσεις ή τα αποδιδόμενα από τον εκδοτικό τους οίκο αργούν χαρακτηριστικά…(αν μιλάμε για αναγνωρισμένους συγγραφείς). Αυτοί οι άνθρωποι πραγματικά χρειάζονται βοήθεια ιδιαίτερα κι αν είχαν και δραστηριότητες συγγραφέα-εκδότη, με υποχρέωση απόδοσης σε ασφαλιστικό ταμείο…πώς να πληρωθούν ρε παιδιά οι εισφορές τους; Αντικειμενικά, βάλτε τα κάτω.
Αυτό που λέτε ότι οι συγγραφείς κάνουν το κέφι τους, στην τελική, είναι εντελώς άδικο: και οι γιατροί επέλεξαν το λειτούργημα αυτό, το ίδιο και οι καθηγητές και οι κοινωνικοί λειτουργοί κι όσοι δουλεύουν στο χώρο του θεάματος, διότι τους το επέτασσε η φύση τους (αν τους το επέβαλλαν οι γονείς τους, κακό του κεφαλιού τους). Δεν αμείβονται γι αυτό; Γιατί πρέπει να τα ισοπεδώνουμε όλα στα δικά μας σταθμά; Δηλαδή ένας άνθρωπος που έχει ταλέντο στη γραφή πρέπει να ασκεί τη συγγραφή τζάμπα, διότι πρόκειται για λειτούργημά;
Κριτήρια για την απονομή τιμητικών συντάξεων υπάρχουν, όπως η πολιτιστική προσφορά και η παρουσία του συγγραφέως στο εξωτερικό π.χ. Τώρα, υπάρχουν πολλά κακώς κείμενα, αλλά δε γίνεται τίποτα, αν μια σημαντική προσπάθεια σαμποτάρεται εκ των προτέρων με θεωρητικές δυστοκίες. Σαφώς και πρέπει να απονέμονται τιμητικές συντάξεις, διότι κάποιοι άνθρωποι διδάσκουν, εμπνέουν και την έχουν ανάγκη.
Εγώ την μισή μέρα δουλεύω σκληρά σε δουλειά με κυλιόμενο ωράριο και όποτε μπορώ γράφω. Και το μόνο που κατάφερα είναι να γίνω θύμα ενός εκδότη που με κατέκλεψε και τώρα μιλιούνια και τ’ άλλα αρπακτικά τριγύρω να μου πιούνε το αίμα μαζεύονται. Και το μόνο πράγμα που δεν έχω ανάγκη ειναι η συμπάθεια όσων γυροφέρνουν στο Παρίσι και διαμαρτύρονται για το κατάντημα των καλλιτεχνων. Γιατί εγώ έχω την αξιοπρέπεια και δουλεύω. Μόνο ένας Όργουελ θα με καταλάβαινε και θα μου χτύπαγε φιλικά την πλάτη. Εγώ αυτό ξέρω.
Οι συγγραφείς παράγουν Λόγο, Κείμενα, Λογοτεχνία . Τα έργα τους μπαίνουν στα αναγνωστικά, και έτσι μαθαίνουν οι επόμενες γενιές τη γλώσσα μας. Ανανεώνουν την νεοελληνική γραμματεία.
Οι συγγραφείς είναι πολλοί λίγοι και έπρεπε να έχουν μια ειδική φροντίδα για το πνευματικό τους έργο. Στο εξωτερικό-παντού- τους δίνεται δυνατότητα να ζούνε από το έργο τους.
Μην τους κρίνετε με ένσημα και όρους αγοράς.
“Η καλύτερη δουλειά στη λογοτεχνία γίνεται από αυτούς που δεν στηρίζονται σε αυτήν για να βγάλουν το ψωμί τους”.
Oscar Wilde