της Μαρίζας Ντεκάστρο.
Κατά γενική ομολογία, τα παιδικά εικονογραφημένα βιβλία μπορεί να είναι ευτελέστατα με κακογραμμένα κείμενα απολύτως ταιριασμένα με τις ακόμα χειρότερες εικονογραφήσεις. Ή μπορεί, επίσης κατά γενική ομολογία, να είναι ομορφότερα ακόμα και από τα πιο πολυτελή λευκώματα. Κι αυτό οφείλεται στην αρμονία μεταξύ των ευρηματικών και πολυεπίπεδων κειμένων, τα οποία δεν εξαντλούνται στην πρώτη ανάγνωση, και στην εικονογράφηση, στο χαρτί, στο στήσιμο, στο μέγεθος και το σχήμα, σε κάθε στοιχείο που ορίζει το περικείμενο του βιβλίου.
Έξι πολύ ενδιαφέροντα εικονογραφημένα βιβλία για μικρά παιδιά που καθένα τους εγείρει κάποιο γενικότερο θέμα.
Drew Daywalt, Τη μέρα που τα κραγιόνια τα παράτησαν, εικ. Oliver Jeffers, αποδ. Φίλιππος Μανδηλαράς, εκδ. Ίκαρος 2017.
Διαβάσαμε αυτό το βιβλίο και για πρώτη φορά δεν θα ασχοληθούμε με την, ούτως ή άλλως, εικονογράφηση του μεγάλου Oliver Jeffers. Θα επιμείνουμε στο κείμενο, που μπορεί να γίνει μάθημα προς πολλούς, για το πώς ένας συγγραφέας επισημαίνει και σχολιάζει χωρίς διδακτισμό στερεοτυπικές πρακτικές των παιδιών- στο συγκεκριμένο βιβλίο τη σχέση των μικρών παιδιών με τη ζωγραφική και τα χρώματα.
Τη μέρα που τα κραγιόνια τα παράτησαν έστειλαν γράμμα στον Ντάνκαν για να διαμαρτυρηθούν για τον τρόπο που τα χρησιμοποιεί. Το κόκκινο, το μπεζ, το πράσινο παραπονιούνται για τη βαρετή χρήση τους- κόκκινες πυροσβεστικές, κόκκινοι αγιοβασίληδες, μπεζ χώμα, πράσινα γρασίδια, κλπ. Το μοβ θυμώνει επειδή το απρόσεκτο παιδί βγαίνει έξω από τα περιθώρια- θα έρθει η στιγμή που θα το μάθει όταν θα ελέγχει περισσότερο τις λεπτές κινήσεις, το γκρίζο που βαριέται να χρωματίζει μεγάλες επιφάνειες- ίσως υπονοεί την αδιαφορία του παιδιού για το έργο του, το άσπρο δηλώνει ότι δεν είναι χρώμα- θέτει λοιπόν το θέμα του πώς γίνονται τα χρώματα, το μαύρο εκνευρίζεται που κάνει μόνο περιγράμματα, το κίτρινο και το πορτοκαλί που μπερδεύονται γιατί έχουν κοντινή απόχρωση, το μπλε που πολυχρησιμοποιείται και ολοένα και μικραίνει από τη μεγάλη χρήση. Και το ροζ θυμώνει που θεωρείται κοριτσίστικο, μιλάει ουσιαστικά για την ιδεολογική χρήση των χρωμάτων.
Κάθε κραγιόνι και μια παιδαγωγική παρατήρηση, μια παιδαγωγική παραίνεση από τον ενήλικο προς τους μικρούς ζωγράφους. Λέμε παιδαγωγική και όχι διδακτική γιατί εκείνος που αναλαμβάνει αυτό το ρόλο πιο πολύ προτείνει και λιγότερο επιβάλει. Μάθημα ζωγραφικής λοιπόν για την αξία και τις ιδιότητες των χρωμάτων, αλλά κυρίως για τη φαντασία και την ελευθερία που είναι συνυφασμένες με την τέχνη!
*****
Ανάμεσα στις τόσες τάσεις που εμφανίζονται κατά καιρούς στον εκδοτικό χώρο του παιδικού βιβλίου είναι και αυτή της επανέκδοσης βιβλίων περασμένων δεκαετιών. Έτσι, πρόσφατα ξαναδιαβάσαμε, ανάμεσα σε άλλα, τα παραμύθια της θείας Λένας και τη Λιλίκα. Τα διαβάσαμε αναπολώντας τα δικά μας παιδικά χρόνια γιατί αντιπροσωπεύουν τα διαβάσματα μιας γενιάς παιδιών που είχε ελάχιστα βιβλία για την ηλικία της.
Mira Lobe, Το μικρό εγώ είμαι εγώ, εικ. Susi Weigel, μτφρ. Αναστασία Καλαντζή-Αζίζι, εκδ. Τόπος, 2017.
Το βιβλίο της αυστριακής Μίρα Λόμπε (1913-1995) Το μικρό εγώ είμαι εγώ (1η έκδοση 1972) είναι άλλου είδους κλασικό βιβλίο. Είναι ένα από τα ελάχιστα που πριν από 40 και χρόνια έθεσε ένα θέμα για το οποίο σήμερα καμαρώνουν αρκετοί ανιστόρητοι συγγραφείς παιδικής λογοτεχνίας: τη σημασία να είσαι ο εαυτός σου! Είναι ένα αρκετά παραδοσιακά εικονογραφημένο βιβλίο, ένα κλιμακωτό, τραγουδιστό σχεδόν παραμύθι, γραμμένο απλά χωρίς εξυπνάδες και φιοριτούρες, όπου ο ήρωας, το Μικρό Εγώ, γνωρίζει τον εαυτό του καθώς περιπλανιέται και συναντά τους συγκατοίκους του στον κόσμο. Εκτός από καθαυτό το γεγονός ότι καλό είναι να γνωρίσει το νεότερο αναγνωστικό κοινό μια πρωτοπόρο συγγραφέα, είναι σημαντικό ότι το βιβλίο της Λόμπε, στην ελληνική του έκδοση (εκδ. Τόπος), είναι γραμμένο σε τέσσερις γλώσσες: γερμανικά, ελληνικά, αραβικά και φαρσί. Απευθύνεται λοιπόν και στα αλλόγλωσσα παιδιά των μεταναστών και των προσφύγων που στερούνται βιβλίων. Τα δε ελληνόπουλα μπορεί και να μαγευτούν από την καλλιγραφία των αραβικών και των φαρσί και να εκτιμήσουν τη μουσικότητα αυτών των γλωσσών.
Το ίδιο ανεξάντλητο θέμα πραγματεύεται το βιβλίο, για πολύ μικρά παιδιά, Ρόζα το τερατάκι της Olga de Dios, (μτφρ. Μαριάννα Ψύχαλου, εκδ. Μικρή Σελήνη, 2017). Η Ρόζα είναι ένα τερατάκι ροζ σαν γλειφιτζούρι που επειδή δεν χώραγε πουθενά αποφάσισε να ταξιδέψει στον κόσμο. Κι έτσι γνώρισε πολλούς διαφορετικούς σαν κι αυτή και έζησαν όλοι καλά και πιο πολύ τα μικρά παιδιά που απήλαυσαν την ανάγνωση της Ρόζας…
Beatrice Alemagna, Μια μεγάλη μέρα του τίποτα, μτφρ. Βαγγέλης Σταυρόπουλος, εκδ. Κόκκινο, 2016.
Αλήθεια, τα παιδιά έχουν δικαιώματα; Προφανώς, θα δηλώσουν όλοι! Φαίνεται όμως πως δεν έχουν το εξής δικαίωμα: να χαζεύουν, να μην κάνουν τίποτα, να μπορούν να σταματούν την πιεστική καθημερινότητα, να σβήνουν καμιά φορά υποχρεώσεις και πρέπει, να ανασαίνουν, όπως πράττουν οι παντοδύναμοι ενήλικοι. Για την πλειοψηφία των ενηλίκων, τα παιδιά πρέπει να είναι απασχολημένα δημιουργικά κάθε στιγμή της ημέρας, μια διαστροφή που οδηγεί σε πρόσθετα μαθήματα και δραστηριότητες, φόρτο, πίεση. Όλα όμως για το καλό τους. Το μήνυμα της Beatrice Alemagna είναι να επιτρέψουμε στα παιδιά να ανακαλύψουν ότι μπορούν να διαχειρίζονται το χρόνο τους και να αποφασίζουν για κάτι που μοιάζει δευτερεύον αλλά είναι εξαιρετικά σημαντικό στη ζωή!
Πάνος Χριστοδούλου, Τόνοι, τόνοι και Τόνι, εικ. Σοφία Παπαδοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο, 2017.
Δεν υπάρχει εκπαιδευτικός και γονιός που να μη δίνει καθημερινά μεγάλη μάχη με τον τονισμό και την ορθογραφία. Παλιά, είχαμε μάθει να τονίζουμε τη συλλαβή που έπαιρνε τόνο μόλις τη γράφαμε. Τα τελευταία χρόνια συμβαίνει μάλλον κάτι διαφορετικό: τα παιδιά γράφουν πρώτα ολόκληρη τη λέξη και στη συνέχεια ψάχνουν, κυριολεκτικά, να βρουν πού θα τονίσουν. Ο Πάνος Χριστοδούλου παίζει λοιπόν με τις λέξεις και τους τόνους. Έτσι η ουρά γίνεται ούρα, το φιλάκι φυλακή, το καλός κάλλος, ο τόνος το ψάρι τόνος της γραμματικής και τόνος βάρους. Αν διαβάσουμε το βιβλίο όχι αποκλειστικά ως μια ευφάνταστη άποψη που διακωμωδεί τον μπελά της ορθογραφίας, θα διαπιστώσουμε ότι κρύβει, και αποκαλύπτει ταυτόχρονα, την πολυσημία της γλώσσας. Εξαιρετικό βοήθημα που με το χιούμορ του αλαφραίνει το πρόβλημα.
Επίσης χιουμοριστικό με θέμα το σχολείο το Ένα φίδι στο σχολείο μου του Ντείβιντ Ουάλιαμς, εικ. Τόνι Ρος (εκδ. Ψυχογιός, 2017). Η εικονογράφηση έχει τον πρώτο λόγο σ’ αυτό το βιβλίο. Καθώς οι εκδότες του δεν τσιγκουνεύτηκαν το χαρτί, ο Τόνι Ρος απλώθηκε στις μεγάλες σελίδες επιτρέποντας τόσο στους μικρούς αναγνώστες όσο και σ’ εμάς να παρατηρήσουμε λεπτομέρειες και σύνολα, να δούμε πώς το στήσιμο κειμένου/εικόνων μπορεί να γίνει δημιουργικό παιχνίδι που δεν εξαντλείται σε ατάκτως ριγμένα σχεδιάκια και λέξεις ποικίλων γραμματοσειρών στις σελίδες!
